ΛΥΣΣΑΛΕΟΙ έφιπποι πολεμιστές ξεχύθηκαν ασυγκράτητα από τη Μογγολία, ρημάζοντας στο πέρασμά τους κάθε πόλη που αρνούνταν να παραδοθεί. Το Φεβρουάριο του 1258, εξαπέλυσαν όλο τους το μένος στη Βαγδάτη και διέρρηξαν τα τείχη της. Μια ολόκληρη εβδομάδα έσπερναν το θάνατο και λεηλατούσαν. Οι Μογγόλοι ήταν ο φόβος και ο τρόμος ολόκληρου του Ισλαμικού κόσμου.

Τον Ιανουάριο του 1260, το Χαλέπι της Συρίας είχε την ίδια τύχη με τη Βαγδάτη καθώς βρέθηκε στο δρόμο των Μογγόλων, οι οποίοι κινούνταν προς τα δυτικά. Το Μάρτιο, η Δαμασκός άνοιξε τις πύλες της στους Μογγόλους και παραδόθηκε. Δεν πέρασε καιρός και οι Μογγόλοι κατέλαβαν τις παλαιστινιακές πόλεις Ναμπλούς (κοντά στην αρχαία Συχέμ) και Γάζα.

Ο στρατηγός των Μογγόλων, ο Χουλαγκού, απαίτησε να παραδοθεί και ο Σουλτάνος αλ-Μουζαφάρ Σαΐφ αλ-Ντιν Κουτούζ, ο Μουσουλμάνος ηγέτης της Αιγύπτου. Απείλησε μάλιστα ότι, αν δεν συμμορφωνόταν, οι συνέπειες για την Αίγυπτο θα ήταν ολέθριες. Οι δυνάμεις του Χουλαγκού υπερτερούσαν του αιγυπτιακού στρατού των 20.000 αντρών με αναλογία 15 προς 1. «Ο Μουσουλμανικός κόσμος βρέθηκε πρόσωπο με πρόσωπο με τον αφανισμό», λέει ο καθηγητής Ναζίρ Αχμέντ, ιστορικός του Ισλάμ. Τι θα έκανε ο Σουλτάνος Κουτούζ;

Ο Κουτούζ και οι Μαμελούκοι

Ο Κουτούζ ήταν Μαμελούκος, δηλαδή δούλος τουρκικής καταγωγής. Οι Μαμελούκοι υπηρετούσαν ως στρατιώτες των Αγιουμπιδών σουλτάνων του Καΐρου. Το 1250, όμως, αυτοί οι δούλοι ανέτρεψαν τους κυρίους τους και έγιναν οι άρχοντες της Αιγύπτου. Ο Κουτούζ, πρώην δούλος στρατιώτης και αυτός, κατέλαβε αργότερα την εξουσία και έγινε σουλτάνος το 1259. Ήταν ένας άριστος πολεμιστής που δεν υπήρχε περίπτωση να παραδοθεί αμαχητί. Ωστόσο, οι πιθανότητες να νικήσει τους Μογγόλους φάνταζαν υπεραισιόδοξο σενάριο. Αλλά τότε άρχισε ένα ντόμινο εξελίξεων που θα σμίλευαν την ιστορία.

Ο Χουλαγκού πληροφορήθηκε ότι στη μακρινή Μογγολία είχε πεθάνει ο Μόνγκε, ο μεγάλος χαν. Προβλέποντας ότι θα δινόταν μάχη για την εξουσία πίσω στην πατρίδα του, αποσύρθηκε μαζί με το μεγαλύτερο μέρος του στρατού του. Άφησε πίσω 10.000 με 20.000 στρατιώτες—αρκετούς, κατά τη γνώμη του, για να ολοκληρώσουν την κατάκτηση της Αιγύπτου. Ο Κουτούζ αντιλαμβανόταν ότι τώρα η πλάστιγγα έγερνε υπέρ του. Αν υπήρχε ποτέ περίπτωση να νικήσει τους εισβολείς, αυτή ήταν η ευκαιρία του.

Μεταξύ της Αιγύπτου και των Μογγόλων, όμως, βρισκόταν ακόμα ένας εχθρός των Μουσουλμάνων—οι σταυροφόροι που είχαν έρθει στην Παλαιστίνη για να διεκδικήσουν τους «Αγίους Τόπους» για λογαριασμό του Χριστιανικού κόσμου. Ο Κουτούζ τους ζήτησε την άδεια να περάσει ειρηνικά και να αγοράσει προμήθειες προκειμένου να πολεμήσει τους Μογγόλους στην Παλαιστίνη. Οι σταυροφόροι έδωσαν τη συγκατάθεσή τους. Στο κάτω κάτω, ο Κουτούζ ήταν η μόνη τους ελπίδα να απαλλαχτούν από τους Μογγόλους, οι οποίοι αποτελούσαν και για εκείνους εξίσου σοβαρή απειλή.

Είχε πλέον στηθεί το σκηνικό για μια καθοριστική σύγκρουση μεταξύ των Μαμελούκων και των Μογγόλων.

Το Αΐν Τζαλούτ στην Παλαιστίνη

Οι δυνάμεις των Μαμελούκων και των Μογγόλων διασταύρωσαν τα ξίφη τους το Σεπτέμβριο του 1260 στο Αΐν Τζαλούτ στην Πεδιάδα της Εσδρηλών. Πιστεύεται ότι το Αΐν Τζαλούτ βρισκόταν κοντά στην αρχαία πόλη της Μεγιδδώ.

Ο ιστορικός Ρασίντ αλ-Ντιν λέει ότι οι Μαμελούκοι παρέσυραν τους Μογγόλους σε ενέδρα στη Μεγιδδώ. Ο Κουτούζ έκρυψε το μεγαλύτερο μέρος του ιππικού του στους λόφους γύρω από την πεδιάδα και έβγαλε μπροστά μόνο μια μικρή δύναμη επιδιώκοντας να προκαλέσει επίθεση των Μογγόλων. Πιστεύοντας ότι αυτός ήταν όλος και όλος ο στρατός των Μαμελούκων, εκείνοι όρμησαν κατά πάνω τους. Είχε έρθει η ώρα για τον Κουτούζ να τους αιφνιδιάσει. Διέταξε τις εφεδρικές μονάδες του να καλπάσουν από τις κρυψώνες τους και να πλευροκοπήσουν τον εχθρό. Οι εισβολείς κατατροπώθηκαν.

Από τότε που ξεχύθηκαν από τη Μογγολία προς τα δυτικά, 43 χρόνια νωρίτερα, αυτή ήταν η πρώτη φορά που οι Μογγόλοι γεύτηκαν την ήττα. Αν και ο αριθμός των στρατιωτών που πήραν μέρος ήταν σχετικά μικρός, η μάχη του Αΐν Τζαλούτ θεωρείται μια από τις πιο βαρυσήμαντες της ιστορίας. Γλίτωσε τους Μουσουλμάνους από τον αφανισμό, διέλυσε το μύθο ότι οι Μογγόλοι ήταν αήττητοι και έδωσε στο στρατό των Μαμελούκων την ευκαιρία να ανακτήσει χαμένα εδάφη.

Η Κληρονομιά του Αΐν Τζαλούτ

Οι Μογγόλοι επέστρεψαν κάμποσες φορές στην περιοχή της Συρίας και της Παλαιστίνης αλλά δεν μπόρεσαν ποτέ ξανά να απειλήσουν την Αίγυπτο. Οι απόγονοι του Χουλαγκού εγκαταστάθηκαν στην Περσία, ασπάστηκαν το Ισλάμ και με τον καιρό έγιναν προστάτες του Ισλαμικού πολιτισμού. Η επικράτειά τους έγινε γνωστή ως το περσικό ιλχανάτο, δηλαδή «υποτελές χανάτο».

Ο Κουτούζ δεν έμελλε να χαρεί για πολύ τη νίκη του. Τον σκότωσαν οι αντίπαλοί του λίγο καιρό αργότερα. Ένας από αυτούς ήταν και ο Μπαϊμπάρς Α΄, ο πρώτος σουλτάνος του επανενωμένου βασιλείου της Αιγύπτου και της Συρίας. Το κράτος του—ευνομούμενο και εύπορο—άντεξε δυόμισι αιώνες, φτάνοντας μέχρι το 1517.

Στη διάρκεια αυτών των 250 περίπου χρόνων, οι Μαμελούκοι εκδίωξαν τους σταυροφόρους από τους Αγίους Τόπους, έδωσαν νέα πνοή στο εμπόριο και στην παραγωγή, προστάτεψαν τις τέχνες και έχτισαν νοσοκομεία, τζαμιά και σχολεία. Υπό τη διακυβέρνησή τους, η Αίγυπτος έγινε το αδιαφιλονίκητο κέντρο του Μουσουλμανικού κόσμου.

Ο απόηχος της μάχης του Αΐν Τζαλούτ ταξίδεψε πολύ πιο πέρα από τη Μέση Ανατολή. Χάραξε και την πορεία του Δυτικού πολιτισμού. «Αν οι Μογγόλοι είχαν καταφέρει να κατακτήσουν την Αίγυπτο, ίσως θα μπορούσαν, μετά την επιστροφή του Χουλαγκού, να συνεχίσουν την προέλασή τους κατά μήκος της Βόρειας Αφρικής φτάνοντας ως τα Στενά του Γιβραλτάρ», λέει το περιοδικό Saudi Aramco World. Εφόσον στο μεταξύ οι Μογγόλοι είχαν φτάσει και στην Πολωνία, θα κρατούσαν την Ευρώπη σε μια γιγαντιαία μέγκενη.

«Αν είχε συμβεί κάτι τέτοιο, θα είχε λάβει χώρα η ευρωπαϊκή Αναγέννηση;» ρωτάει το ίδιο περιοδικό, και συνεχίζει: «Ίσως ο κόσμος μας σήμερα να είχε πολύ διαφορετική όψη από αυτήν που ξέρουμε».