Αιχμάλωτοι της Φοβίας

ΤΑ ΤΡΙΑ ΤΕΤΑΡΤΑ αυτών που έχουν τα χειρότερα συμπτώματα φοβίας είναι γυναίκες, αλλά οι στατιστικές δεν μας εξηγούν το γιατί. Οι περισσότεροι άντρες και γυναίκες που υποφέρουν είναι ηλικίας από 25 μέχρι 45 ετών, χωρίς να είναι γνωστός ο λόγος γι’ αυτό.

«Στην πραγματικότητα βρισκόμαστε σε ασυμφωνία σχετικά με το από πού προέρχονται οι φοβίες», ομολόγησε ο ψυχίατρος Δρ Θάρλοου Οπενχάιμερ απευθυνόμενος σε μια ομάδα θεραπευτών στη Νέα Υόρκη, και πρόσθεσε: «Βρισκόμαστε μέσα σ’ ένα σκοτεινό δάσος ανθρώπινων διαφωνιών». Οι φοβίες αποτελούν μυστήριο.

Τι Μπορεί να Προξενεί τις Φοβίες;

Οι έρευνες δείχνουν ότι αρκετές αιτίες μπορούν να δημιουργήσουν φοβίες. Για παράδειγμα, μια τραυματική εμπειρία ή η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου μπορεί να ακολουθηθεί από μια κρίση πανικού. Η Έλεν, που αναφέρεται στο περιστατικό του προηγούμενου άρθρου, μερικούς μήνες νωρίτερα κόντεψε να πεθάνει από πυρκαγιά μέσα σ’ ένα τροχόσπιτο. Ήταν αυτό το σοκ υπεύθυνο για την κατάσταση πανικού που ακολούθησε στον τηλεφωνικό θάλαμο; Σύμφωνα μ’ αυτήν τη θεωρία θα μπορούσε να είναι.

Από την άλλη μεριά, πολλοί επιστήμονες πιστεύουν ότι τις φοβίες τις μαθαίνει κάποιος από άλλους. Τα παιδιά, καθώς μεγαλώνουν και παρατηρούν τους γονείς τους, μπορούν να μάθουν να αντιδρούν στις φοβίες των γονιών τους με παρόμοιο τρόπο. Όμως, σε μερικές περιπτώσεις, καθώς το παιδί ωριμάζει, ο φόβος μπορεί να μετατεθεί από την αρχική του πηγή και να εκδηλωθεί σε κάποια διαφορετική κατάσταση. Η Έλεν παραδέχεται: «Απ’ όσο μπορώ να θυμηθώ, πάντοτε είχα κάποια τάση για ελαφριές μορφές φοβίας». Η φοβία που δοκίμασε στην περίπτωσή της ήταν κάτι που το έμαθε ή κάτι που μετατέθηκε από μια άλλη αρχική πηγή; Στην πραγματικότητα δεν υπάρχει σίγουρη απάντηση.

Είναι πιο εύκολο να προσδιοριστεί μια φοβία που προέρχεται από μια συγκεκριμένη εμπειρία. Αν, για παράδειγμα, ένας σκύλος δάγκωσε άσχημα ή τρόμαξε ένα παιδί, αυτό το γεγονός μπορεί να αναπτυχθεί σε κυνοφοβία, φόβο για τους σκύλους, αργότερα στη ζωή αυτού του παιδιού. Παρόμοια, η υδροφοβία, ο φόβος για το νερό, μπορεί να πηγάζει από την εμπειρία κάποιου που κόντεψε να πνιγεί.

Σύμφωνα με τη σύγχρονη ανάλυση, όλες οι φοβίες ανήκουν σε τρεις καθορισμένες βασικές κατηγορίες. Είναι ωφέλιμο να μπορούμε να τις αναγνωρίζουμε. Έτσι ας αρχίσουμε πρώτα απ’ όλα, από τις

Κοινωνικές και Απλές Φοβίες

Γνωρίζετε ανθρώπους που φοβούνται να υπογράψουν μπροστά σε άλλους επειδή τρομάζουν στην ιδέα ότι θα τρέμει το χέρι τους; Ή κάποιους που φοβούνται να μιλήσουν μπροστά σε άλλους ή να παραβρεθούν σ’ ένα πάρτυ; Αυτά τα προβλήματα αντιπροσωπεύουν τις κοινωνικές φοβίες. Προκαλούνται από την παρουσία άλλων ανθρώπων.

Οι απλές φοβίες σχετίζονται με συγκεκριμένα αντικείμενα ή καταστάσεις, όπως είναι ο φόβος για τους σκύλους ή το νερό. Ακόμα πολύ κοινός είναι ο υπέρμετρος φόβος για τις γάτες, τα ποντίκια ή τις αράχνες, καθώς επίσης και ο φόβος του ύψους. Οι γιατροί κατατάσσουν στην ίδια κατηγορία και την κλειστοφοβία, το φόβο των κλειστών χώρων, επειδή έχει το κοινό χαρακτηριστικό ότι προκαλείται από μια συγκεκριμένη αιτία.

Όσο παράλογο κι αν φαίνεται στους περισσότερους από εμάς το γεγονός ότι τέτοιοι απλοί φόβοι θα μπορούσαν να κάνουν κάποιον να τρέμει ολόκληρος, δεν είναι δύσκολο να φανταστούμε πόσο εξαιρετικά απογοητευτική μπορεί να γίνει η ζωή αυτών που δεν μπορούν να ξεφύγουν από τα δεσμά του φόβου τους.

‘Φόβος για τον Φόβο’;

Η τρίτη κατηγορία φοβίας, η αγοραφοβία, είναι η πιο περίπλοκη απ’ όλες τις άλλες. Στην κυριολεξία, η λέξη σημαίνει «φόβος του χώρου της αγοράς». Μερικές αυθεντίες ισχυρίζονται ότι αυτός είναι φόβος για αυτό που αντιπροσωπεύει η αγορά: πλήθη ανθρώπων και έλλειψη ασφάλειας ή ελέγχου που μπορεί να απολαύσει κανείς σ’ έναν πιο κλειστό χώρο. Επομένως, αυτοί που υποφέρουν από αγοραφοβία την περιγράφουν με διαφορετικούς τρόπους, ίσως σαν φόβο τού πλήθους ή ακόμα σαν φόβο τού να φύγεις από το σπίτι σου.

Επειδή είναι τόσο γενική, η αγοραφοβία περιγράφεται επίσης σαν ‘φόβος για τον ίδιο το φόβο’. Πολλά θύματα ακινητοποιούνται σε τέτοιο βαθμό που θα έφταναν στα άκρα για να αποφύγουν οποιαδήποτε κατάσταση που πιστεύουν ότι θα μπορούσε να τους φέρει κρίση πανικού. Σαν αποτέλεσμα, η ζωή τους αιχμαλωτίζεται όλο και πιο πολύ από αυτήν την περιοριστική φοβία μέχρι που τελικά είναι υπερβολικά δύσκολο να κάνουν οποιαδήποτε κίνηση.

Μήπως είναι διανοητικό το πρόβλημα; Μερικές έρευνες δείχνουν ότι η αγοραφοβία μπορεί να είναι μια σωματική ασθένεια, μια διαταραχή του νευρικού συστήματος. Ο ψυχίατρος Δρ Ντέηβιντ Β. Σίχαν, συγγραφέας του βιβλίου The Anxiety Disease, (Η Ασθένεια του Άγχους) υποστηρίζει: «Συνεχώς γίνεται όλο και πιο φανερό ότι έχουμε να κάνουμε με μια αρρώστια που αφορά την ιατρική επιστήμη». Μερικοί πιστεύουν ότι αυτή η άποψη περί σωματικής αρρώστιας έχει κάποια βάση, όπως δείχθηκε από το γεγονός ότι ενέσεις νιτρικού άλατος μπορούν να φέρουν κρίσεις πανικού σε άτομα που πάσχουν από αυτήν τη φοβία, κάτι που ανακάλυψε ο Δρ Φέρις Πιτς, καθηγητής της ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνιας. Όμως, αυτή είναι μόνο η μία θεωρία.

Η έρευνα για τις αιτίες των διάφορων ειδών φοβίας στρέφεται συστηματικά σε πολλές κατευθύνσεις. Μερικοί αναζητούν μια γενετική σχέση. Άλλοι πιστεύουν ότι ίσως οι ορμονικές διαταραχές βρίσκονται στη ρίζα του προβλήματος. Μήπως αυτά που τρώμε έχουν κάποια σχέση; Σύμφωνα με τον Ντένις Τσάρνεϋ και την ομάδα του ερευνητών της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Γέηλ η καφεΐνη μπορεί να προξενήσει «άγχος, νευρικότητα, φόβο, ναυτία, καρδιακή αρρυθμία, ταραχή και ρίγη» σε μερικούς που πάσχουν από αγοραφοβία.

Παρ’ όλα αυτά το γεγονός είναι ότι κανείς δεν μπορεί να εντοπίσει μια κοινή αιτία για τις φοβίες. Εξακολουθούν να παραμένουν ένα μυστήριο.

Τι Είδους Βοήθεια Υπάρχει γι’ Αυτούς που Πάσχουν από Φοβία;

Μπορούν οι φοβίες να θεραπευτούν με ιατρική αγωγή και με την τεράστια συλλογή των σύγχρονων φαρμάκων; Σε μερικές περιπτώσεις έτσι φαίνεται. Αλλά και πάλι οι αντιδράσεις των ατόμων μπορεί να διαφέρουν τόσο όσο και οι φοβίες τους. «Αντί για ελπιδοφόρες επιτυχίες στη θεραπεία μερικών παθήσεων άγχους με φαρμακευτική αγωγή», σχολιάζει ο ψυχίατρος Ντέηβιντ Μπερνς, «υπάρχει πλήρης έλλειψη απόδειξης ότι μόνα τους τα φάρμακα θα φέρουν αποτελέσματα». Στην πραγματικότητα, για τους περισσότερους απ’ αυτούς που υποφέρουν μερικά φάρμακα δεν φέρνουν κανένα αποτέλεσμα, ή όταν φέρνουν, αυτό διαρκεί μόνο για σύντομο χρονικό διάστημα—λίγους μήνες και μερικές φορές μια βδομάδα περίπου.

Πρέπει επίσης να ληφθούν υπόψη οι παρενέργειες που προκαλούνται από τα φάρμακα, οι οποίες μπορεί να είναι αρκετά δυσάρεστες. Εξαιτίας αυτού του γεγονότος έχει υπολογιστεί ότι μόνο το 70 τοις εκατό αυτών που υποφέρουν από φοβίες μπορεί να πάρει αυτά τα φάρμακα. Εκτός από την αϋπνία, την αδύνατη όραση και άλλα προβλήματα, σε συγκεκριμένες περιπτώσεις μερικά φάρμακα θα μπορούσαν να προξενήσουν συμπτώματα κρίσης πανικού, κάτι που επιδεινώνει την κατάθλιψη αυτού που υποφέρει.

Επομένως, δεν είναι ασυνήθιστο γι’ αυτούς που πάσχουν από φοβίες να δοκιμάζουν περισσότερες από μια θεραπείες, καθώς προσπαθούν να βρουν ανακούφιση. «Η θεραπευτική μέθοδος που έχει κάνει θαύματα στον έναν μπορεί να μην κάνει τίποτα στον άλλο», παρατηρεί η Μυριέλ Φράμπτον στο βιβλίο της Agoraphobia—Coping With the Outside World (Αγοραφοβία—Αντιμετωπίζοντας τον Έξω Κόσμο). Εκτός από τις καθιερωμένες φαρμακευτικές θεραπείες, μερικά άτομα έχει αναφερθεί ότι βοηθήθηκαν από την ομοιοπαθητική, την οστεοπαθητική, το βελονισμό και διάφορες θεραπείες με φυσικά φάρμακα. Η προσωπική προτίμηση παίζει το ρόλο της στην εκλογή της θεραπείας. Αλλά ακόμα κι αν έχουν έτσι τα πράγματα, είναι καλό να είμαστε ενήμεροι για μερικά προβλήματα που σχετίζονται μ’ αυτές τις θεραπείες.

Ηλεκτροσόκ και Ύπνωση

Μια θεραπεία για το άγχος που χρησιμοποιείται στη Βρετανία είναι το ηλεκτροσόκ. Ηλεκτρικό ρεύμα χαμηλής έντασης περνάει μέσα από τον εγκέφαλο για να προκαλέσει μια ελαφριά κρίση. Μπορεί να φέρει ανακούφιση, αλλά όσο για την απομάκρυνση της φοβίας, τα αποτελέσματα είναι μάλλον βραχυπρόθεσμα. Υπάρχουν επίσης πιθανές παρενέργειες, όπως η απώλεια της μνήμης. Αυτή η θεραπεία έχει τώρα απαγορευτεί ή περιοριστεί σε μέρη των Ηνωμένων Πολιτειών και σε μερικές Ευρωπαϊκές χώρες.

Μερικοί γιατροί συνιστούν επίσης την ύπνωση, ή υπνοθεραπεία. Αλλά όπως δηλώνει η Φράμπτον: «Η πείρα μάς έχει διδάξει ότι η θεραπεία είναι πραγματικά αποτελεσματική μόνο όταν περιλαμβάνει τη συνειδητή θέληση του ασθενή». (Agoraphobia—Coping With the Outside World) Ωστόσο, οι Χριστιανοί είναι ενήμεροι για τους κινδύνους που περιλαμβάνονται στο να βάζεις τη διάνοιά σου κάτω από τον έλεγχο κάποιου άλλου και γι’ αυτό αποφεύγουν την ύπνωση.

Η Αξία της Αυτοβοήθειας

Έχοντας υπόψη τούς περιορισμούς της ιατρικής θεραπείας, μπορούν αυτοί που υποφέρουν από φοβίες να κάνουν κάτι για να βοηθήσουν τον εαυτό τους; Ναι, και πολλοί γιατροί και θεραπευτές προωθούν την ιδέα ότι η αυτοβοήθεια είναι ο καλύτερος τρόπος για να θεραπευτούν οι φοβίες. Τα αποτελέσματα μπορεί να είναι ανταμειφτικά και συχνά μακροπρόθεσμα.

Κατ’ αρχήν, αυτός που υποφέρει πρέπει να μάθει την τέχνη της χαλάρωσης. Η πλήρης φυσική χαλάρωση είναι απαραίτητη για τη χαλάρωση της διανοητικής έντασης, η οποία είναι ιδιαίτερα σημαντική. Ο ψυχολόγος Άλαν Γκόλντσταϊν αναφέρει: «Διδάσκουμε αυτούς που υποφέρουν από αγοραφοβία να χαλαρώνουν, να ελέγχουν την αναπνοή, να σταματούν τις σκέψεις που τους φέρνουν πανικό και να συγκεντρώνουν την προσοχή τους στο ‘εδώ και τώρα’ για να βοηθηθούν να αντιμετωπίσουν τις κρίσεις πανικού».

Αφού το καταφέρουν αυτό (και αυτό δεν είναι εύκολο, επειδή μπορεί να χρειαστούν βδομάδες μέχρι να καταφέρει ο ασθενής να μάθει να χαλαρώνει ικανοποιητικά), το επόμενο βήμα είναι να καθορίσουν την πηγή του φόβου και να την αντιμετωπίσουν με θάρρος. Ένας επιδέξιος θεραπευτής μπορεί να βοηθήσει έναν ασθενή να κατανοήσει τα στάδια που οδηγούν σε μια κρίση πανικού. Κατόπιν, βήμα προς βήμα, τον ενθαρρύνει να τα ξεπεράσει με τη φαντασία του. Όπως το τοποθετεί ο Άλαν Γκόλντσταϊν: «Τους βοηθάμε να προσδιορίσουν τα αισθήματά τους και να έρθουν σε επαφή μ’ αυτά».

Δεν τα καταφέρνουν όλοι οι ασθενείς με αυτήν τη μέθοδο της απευαισθητοποίησης, όπως ονομάζεται. Αλλά τελικά αυτοί που τα καταφέρνουν μπορεί να φτάσουν στο σημείο να αντιμετωπίσουν πραγματικά περιστατικά και να τα ξεπεράσουν. Αν και μπορεί να μην επιτευχθεί πλήρης θεραπεία, ο ασθενής μπορεί τουλάχιστον από εκεί και πέρα να μάθει να ζει με την αιτία, ή τις αιτίες, που προξενούν τη φοβία. Οι θεραπευτές που χρησιμοποιούν αυτή τη μέθοδο ισχυρίζονται ότι οι οχτώ στους δέκα που υποφέρουν από φοβίες και που χρησιμοποιούν αυτόν τον τρόπο θεραπείας δοκιμάζουν ουσιαστική ανακούφιση.

Αντιμετωπίζοντας το Φόβο

Μια προέκταση της ιδέας της απευαισθητοποίησης είναι να οδηγηθεί σκόπιμα ο ασθενής να αντιμετωπίσει την πηγή του φόβου του για όσο το δυνατόν περισσότερο χρονικό διάστημα. Αυτό απαιτεί αρκετό κουράγιο και σε μερικές περιπτώσεις μπορεί να φέρει εξάντληση και συναισθηματική αναταραχή. Γι’ αυτό είναι συχνά καλύτερο να γίνεται κάτω από την κατεύθυνση ενός ειδικού αντί σε ατομική βάση. Με όποιο τρόπο και αν γίνει συχνά φέρνει καλά αποτελέσματα.

Ο Τόνυ Έλλιοτ, ένας πρωτοπόρος αυτού του τρόπου θεραπείας, που και ο ίδιος πριν έπασχε από αγοραφοβία, σχημάτισε ένα σύλλογο για αυτούς που πάσχουν από φοβία στο Νόττινγχαμ της Αγγλίας. Για να βοηθήσει αυτούς που υποφέρουν να νικήσουν τη φοβία του ταξιδιού με τρένο, κανονίζει να επισκεφτούν ένα σιδηροδρομικό σταθμό και να επιβιβαστούν σε ένα σταθμευμένο βαγόνι. Αργότερα, το πρώτο βήμα είναι μια μικρή βόλτα με το βαγόνι μέσα στο σταθμό, μέχρι που τελικά γίνεται ένα ταξίδι μερικών χιλιομέτρων μέχρι τον επόμενο σταθμό. Γιατροί παρακολουθούν το ταξίδι και είναι έτοιμοι να προσφέρουν βοήθεια με ηρεμιστικά φάρμακα.

Τα αποτελέσματα είναι ενθαρρυντικά. «Καταφέρνω να θεραπεύσω περίπου το 90 τοις εκατό απ’ αυτούς», ισχυρίζεται ο Έλλιοτ. Η ίδια θεραπεία τώρα εφαρμόζεται σε ταξίδια με λεωφορείο και αεροπλάνο και χρησιμοποιείται από ένα μεγάλο αριθμό συλλόγων.

Κατανόηση και Θρησκευτική Πίστη

Πόσο εύκολο είναι να γελάει κανείς με τις παράξενες φοβίες που έχουν άλλοι άνθρωποι! Ωστόσο, αυτού του είδους οι φόβοι είναι υπαρκτοί και απαιτούν βαθιά κατανόηση και συμπάθεια. Αυτοί που υποφέρουν, σπάνια υπερβάλλουν ή προσποιούνται. Η σιδερένια λαβή του φόβου μπορεί να είναι ισχυρή, και τα συμπτώματα που παρουσιάζει εντελώς αληθινά.

Κι όμως δεν είναι ασυνήθιστο να υπάρχουν καλοπροαίρετοι φίλοι που παίρνουν στα ελαφρά το πρόβλημα, ενθαρρύνοντας αυτόν που υποφέρει από φοβία να ‘το ξεχάσει’. ‘Παραδίνεσαι πολύ εύκολα!’ ‘Μην είσαι χαζός, δεν πρόκειται να πάθεις τίποτα!’ είναι εκφράσεις που ακούγονται συχνά. Αλλά αυτές οι εκφράσεις, στην πραγματικότητα, φέρνουν τα αντίθετα αποτελέσματα—και δείχνουν έλλειψη καλοσύνης. Το άτομο που υποφέρει από φοβία χρειάζεται υπομονετική βοήθεια και συμπάθεια.

Ένας άλλος ισχυρός βοηθητικός παράγοντας για τα άτομα που υποφέρουν από φοβία θα μπορούσε να είναι μια δυνατή θρησκευτική πίστη. Όπως το εξέφρασε ένας συγγραφέας: «Είμαι πλήρως πεπεισμένος ότι η θρησκευτική πίστη είναι σημαντική για κάθε πλευρά της ζωής, και αυτοί που ομολογούν ότι έχουν τέτοια πίστη θα πρέπει να την ‘επιστρατεύουν’ στον αγώνα τους ενάντια στο φόβο».

Ασφαλώς μια καλή συμβουλή για ένα Χριστιανό είναι να στρέφεται στον Θεό με προσευχή όταν φαίνεται να εκδηλώνεται μια κατάσταση πανικού και φοβίας. Η εμπιστοσύνη στον Θεό, στην αγάπη του και στη δύναμή του μπορεί να αποτελέσει ένα ισχυρό πνευματικό βοήθημα.—Φιλιππησίους 4:6, 7, 13.

Ο συγγραφέας που αναφέρθηκε παραπάνω προειδοποιεί: «Θα πρέπει, όμως, να προσθέσω ότι η θρησκευτική πίστη δεν κάνει κατ’ ανάγκη ‘θαύματα’ και δεν παρέχει στιγμιαία θεραπεία». Κανένας δεν ισχυρίζεται ότι είναι εύκολο να ξεπεραστεί η φοβία. Είναι μια μάχη που διεξάγεται στη διάνοια, και η επιμονή είναι ζωτική. Ο ίδιος ειδικός γράφει: «Αν τα παρατήσεις αμέσως μόλις αρχίσει ο πανικός, θα βρεθείς και πάλι πίσω στη φυλακή σου. Μόνο όταν αντιμετωπίσεις το φόβο, και μάθεις να ζεις μ’ αυτόν, αναγνωρίζοντας ότι ο ίδιος ο φόβος δεν μπορεί να σε βλάψει, τότε θα απαλλαγείς σταδιακά από το άγχος και θα ελευθερωθείς».

Το Ξύπνα! δεν συνιστά κάποιο είδος φαρμάκου ή θεραπείας και δεν προσφέρει ιατρική συμβουλή. Ο σκοπός του είναι απλώς να παρουσιάσει τα γεγονότα και αφήνει τον αναγνώστη να κρίνει και να πάρει αποφάσεις.

Σε πολλές χώρες τώρα υπάρχουν σύλλογοι για τη βοήθεια αυτών που υποφέρουν από φοβίες. Μπορεί κάποιος να έρθει σε επαφή με αυτούς μέσω των ιατρικών ή των κυβερνητικών υπηρεσιών.

Προσθέτοντας Ελληνικά ή Λατινικά προθέματα στην Ελληνική λέξη φοβία, έχουν πλαστεί εκατοντάδες λέξεων που προσδιορίζουν συγκεκριμένους φόβους. Ακολουθούν παραδείγματα μερικών γνωστών ειδών φοβίας.
αγοραφοβία: φόβος για τους ανοιχτούς χώρους
αιλουροφοβία: φόβος για τις γάτες
αιματοφοβία: φόβος για το αίμα
ακροφοβία: φόβος για το ύψος
γεφυροφοβία: φόβος διάβασης γέφυρας
δαιμονοφοβία: φόβος για τον διάβολο/τους δαίμονες
ζωοφοβία: φόβος για τα ζώα
θανατοφοβία: φόβος για το θάνατο
κλειστοφοβία: φόβος για τους κλειστούς χώρους
κυνοφοβία: φόβος για τους σκύλους
λαλοφοβία: φόβος για ομιλία
μικροφοβία: φόβος για τα μικρόβια
νυκτοφοβία: φόβος για το σκοτάδι
ξενοφοβία: φόβος για τους άγνωστους ή τους ξένους
οδοφοβία: φόβος για ταξίδι
οφιδιοφοβία: φόβος για τα φίδια
πυροφοβία: φόβος για τη φωτιά
υδροφοβία: φόβος για το νερό