Κωνσταντίνος Γόντικας

Τις απόψεις αυτές συμμεριζόταν και ο ίδιος ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο οποίος το καλοκαίρι του 1929 έδωσε οδηγία στον υπουργό Παιδείας Κωνσταντίνο Γόντικα να επεξεργαστεί ένα διαφορετικό πλαίσιο λειτουργίας των πανεπιστημίων που θα βελτίωνε το επίπεδο της φοίτησης με άμεσο συνεπακόλουθο την μείωση των επιτυχόντων πτυχιούχων που θα ήταν προφανώς οι καλύτερα καταρτισμένοι. Ο Γόντικας επεξεργάστηκε μαζί με τον Πρύτανη του Πανεπιστημίου Αθηνών Θεόφιλο Βορέα μια σειρά από κανόνες που επί της ουσίας ανέτρεπαν όλες τις ευνοϊκές διαδικασίες φοίτησης που είχαν καθιερωθεί τα προηγούμενα χρόνια. Συγκεκριμένα μείωνε τις εξεταστικές από τρεις σε δύο, καταργούσε την επανεξέταση των αποτυχόντων που ουσιαστικά έχαναν το μάθημα και μείωνε το χρονικό περιθώριο που είχαν οι φοιτητές για να εγγραφούν στο επόμενο εξάμηνο. Ήδη στο πανεπιστήμιο υπήρχε μια τεταμένη ατμόσφαιρα καθώς μετά την καθιέρωση του “Ιδιώνυμου” είχαν αποβληθεί τέσσερις αριστεροί φοιτητές.

 Το νέο πλαίσιο λειτουργίας των πανεπιστημίων, όπως ήταν επόμενο, εξαγρίωσε τους φοιτητές, των οποίων το γενικό συντονιστικό όργανο κήρυξε γενική συνέλευση για το πρωινό της 27ης Νοεμβρίου στο θέατρο “Τριανόν”. Η προσέλευση ήταν καθολική, καθώς το νέο πλαίσιο λειτουργίας μείωνε δραστικά τις δυνατότητες αποφοίτησης. Μετά από συνεννοήσεις στην συνέλευση σύνταξαν ένα υπόμνημα με τα αιτήματα τους που ουσιαστικά ήταν η κατάργηση των νέων κανόνων λειτουργίας, μαζί με την πρόσθετη υποχρέωση της πρυτανείας να συμβουλεύεται τους φοιτητές στο μέλλον πριν προβεί σε οποιαδήποτε απόφαση που αφορά την λειτουργία του Πανεπιστημίου, όρος αρκετά απαιτητικός για τα δεδομένα της εποχής. Αμέσως μετά όλοι οι φοιτητές εν πομπή κατευθύνθηκαν στο κτήριο της πρυτανείας όπου επέδωσαν το υπόμνημα στον Πρύτανη. Στην συνέχεια, επισκέφθηκαν το γραφείο του Πρωθυπουργού Βενιζέλου όπου τους δέχθηκε ο ιδιαίτερος γραμματέας του ο οποίος τους παρέπεμψε στον υφυπουργό Παπαδάτο. Οι φοιτητές δεν έμειναν ευχαριστημένοι και φωνάζοντας συνθήματα κατά της Πρυτανείας και της κυβέρνησης βρέθηκαν έξω από το ξενοδοχείο “Πτι παλαί” στην Κηφισίας τόπο διαμονής του πρωθυπουργού, όπου εκ νέου τους ενημέρωσαν ότι ο Βενιζέλος έλειπε. Τότε κυκλοφόρησε μια φήμη στις τάξεις τους ότι ο Βενιζέλος ήταν στο ξενοδοχείο αλλά δεν ήθελε να τους συναντήσει, με τους φοιτητές να κινούνται απαιλητικά προς την είσοδο του ξενοδοχείου κρατώντας τούβλα και πέτρες. Ακολούθησε μια αληθινή σύρραξη μεταξύ φοιτητών και χωροφυλακής με την επέμβαση πυροσβεστικών αντλιών με δεκάδες τραυματισμούς εκατέρωθεν. Οι χωροφύλακες έκαναν χρήση των κλόμπς ενώ οι φοιτητές επιδόθηκαν σε πετροπόλεμο με αποτέλεσμα να τραυματιστούν τουλάχιστον 15 χωροφύλακες, ενώ συνελήφθησαν 30 φοιτητές ως πρωταίτιοι των ταραχών. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Ασημάκης Πανσέληνος θυμάται τους φοιτητές να τραγουδούν εκείνες τις ημέρες το αυτοσχέδιο της στιγμής: «Πέρα εκεί στο Πτι Παλαί σπάσαν κεφαλαί φοιτητών πολλαί».

Μετά την αρνητική στάση της κυβέρνησης, οι φοιτητές κήρυξαν διαρκή αποχή και απεργία από τα μαθήματα, αλλά και η κυβέρνηση τήρησε εξ αρχής σκληρή στάση. Ο Βενιζέλος δήλωσε στον Τύπο ότι όταν έμαθε το περιεχόμενο του υπομνήματος έκρινε ότι δεν υπήρχε λόγος να συναντηθεί με εκπροσώπους τους καθώς δεν περιείχε τίποτε συγκεκριμένο. Ταυτόχρονα παρήγγειλε στον Γόντικα να μην υποχωρήσει αλλά να εξυγιάνει τον χώρο του Πανεπιστημίου. Οι φοιτητές απάντησαν κηρύσσοντας απεργία διαρκείας από τα μαθήματα, προειδοποιώντας τους απεργοσπάστες συναδέλφους τους με βία.

Την επομένη τα επεισόδια στο πανεπιστήμιο Αθηνών κλιμακώθηκαν καθώς οι φοιτητές κατέλαβαν το κτήριο της πρυτανείας και τα αμφιθέατρα παρεμποδίζοντας την προσέλευση των απεργοσπαστών φοιτητών αλλά και γιούχαραν τους καθηγητές που μπήκαν στις αίθουσες να διδάξουν. Σημειώθηκαν μικροεπεισόδια και φθορές υαλοπινάκων και η πρυτανεία ζήτησε την άμεση επέμβαση της αστυνομίας. Ισχυρές δυνάμεις της χωροφυλακής και της αστυνομίας εισήλθαν στους χώρους του πανεπιστημίου που είχαν καταλάβει οι φοιτητές και ακολούθησαν συμπλοκές και ξυλοδαρμοί. Πολύ σύντομα το πανεπιστήμιο εκκενώθηκε από τους καταληψίες, οι οποίοι συγκεντρώθηκαν στον περίβολο του πανεπιστημίου όπου δέχθηκαν νερό από τις πυροσβεστικές αντλίες. Κάποιοι φοιτητές προσπάθησαν με σουγιάδες να κόψουν τα λάστιχα των αντλιών, άλλοι πετούσαν πέτρες ενώ μέσα στο πανδαιμόνιο δέχθηκαν νέα επίθεση από χωροφύλακες που ήθελαν να τους διαλύσουν. Ακολούθησε καταδίωξη τους μέχρι και σε παρακείμενο νοσοκομείο όπου στο προαύλιο του οι χωροφύλακες έδειραν μέσα στο πανδαιμόνιο, ακόμη και άτομα από το προσωπικό του νοσοκομείου. Ανάμεσα στους δεκάδες συλληφθέντες ήταν και αρχισυντάκτης του “Ριζοσπάστη” (Ορφέας Οικονομίδης) που προέτρεπε τους φοιτητές να επιτεθούν στην αστυνομία.

Το αναγνωστήριο του πανεπιστημίου Αθηνών το 1930

Η πρυτανεία έστειλε ευχαριστήρια επιστολή προς την κυβέρνηση και την αστυνομία για την πολύτιμη βοήθεια τους και προανήγγειλε κλείσιμο του πανεπιστημίου για ένα έτος. Ο Βενιζέλος με μακροσκελέστατη επιστολή του στον “Εθνικό παμφοιτητικό σύλλογο” που δόθηκε στην δημοσιότητα καταλόγισε όλες τις ευθύνες των επεισοδίων στους φοιτητές, υπερασπίστηκε την αστυνομία η οποία απλώς επέβαλλε τον νόμο και προειδοποίησε τους φοιτητές ότι θα υποστούν τις κυρώσεις του νόμου. Η επιστολή ήταν γραμμένη σε έντονο και επιθετικό ύφος και το χάσμα μεταξύ κυβέρνησης – φοιτητών βάθαινε. Η πρυτανεία έκλεισε το πανεπιστήμιο για δύο εβδομάδες αλλά οι φοιτητές έμεναν αμετακίνητοι στην απόφαση για απεργία μέχρι οριστικής ικανοποίησης των αιτημάτων τους. Η κυβέρνηση και ο Βενιζέλος προσωπικά είχαν περιέλθει σε δύσκολη θέση καθώς η φοιτητική απεργία συνδυαζόταν με μεγάλες απεργίες των σιδηροδρομικών και άλλων δημοσίων υπαλλήλων. Εκτεταμένα δημοσιεύματα στον τύπο υπερασπίζονταν τους φοιτητές παρουσιάζοντας τις ανυπέρβλητες οικονομικές δυσκολίες των σπουδών, δημιουργώντας αρνητικές εντυπώσεις για την κυβέρνηση στην κοινή γνώμη.

Ο Βενιζέλος αναγκάστηκε να συναντηθεί με εκπροσώπους των φοιτητών στις 6 Δεκεμβρίου στους οποίους υποσχέθηκε την μερική ικανοποίηση κάποιων αιτημάτων τους, ζητώντας όμως την άμεση λύση της απεργίας και απειλώντας τους ακόμη και με κατάληψη των πανεπιστημίων από τον στρατό σε περίπτωση που οι φοιτητές αποφάσιζαν να συνεχίσουν την απεργία. Οι φοιτητές όμως δεν υποχώρησαν και επήλθε οριστική ρήξη. Η αστυνομία, με δικαιολογία αποφυγής επεισοδίων, απαγόρευσε κάθε συγκέντρωση φοιτητών σε δημόσιους χώρους, ενώ οι συλληφθέντες φοιτητές ξεκίνησαν απεργία πείνας ως ένδειξη διαμαρτυρίας για τις συνθήκες κράτησης τους και την κακομεταχείρηση τους από τους αστυνομικούς. Στις 13 Δεκεμβρίου έγινε απόπειρα να επαναληφθούν τα μαθήματα με την βοήθεια της αστυνομίας. Η προσέλευση των φοιτητών όμως ήταν ιδιαίτερα χαμηλή, ενώ κάποιοι καθηγητές αρνήθηκαν να παραδώσουν μαθήματα καθώς στο ακροατήριο ήταν περισσότεροι χωροφύλακες από φοιτητές. Η αστυνομία φρουρούσε όχι μόνο το κτήριο του πανεπιστημίου αλλά και τους γύρω δρόμους μην επιτρέποντας οποιαδήποτε συνάθροιση φοιτητών. Η κυβέρνηση όμως είχε έρθει σε δύσκολη θέση καθώς ήταν φανερό ότι κάποια από τα αιτήματα των φοιτητών που είχαν σχέση με το κόστος φοίτησης, ήταν δίκαια. Έτσι, με πρόφαση την επανάληψη των μαθημάτων που έγινε, ο ίδιος ο Βενιζέλος συναντήθηκε με την πρυτανεία και δέχθηκε να δοθούν οικονομικές ελαφρύνσεις και διευκολύνσεις στα δίδακτρα, να μείνουν τρεις οι εξεταστικές και να αγοραστούν πολλά αντίτυπα των πανεπιστημιακών συγγραμμάτων στο αναγνωστήριο ώστε οι φτωχότεροι φοιτητές να μην είναι αναγκασμένοι να τα αγοράζουν. Μετά από συνάντηση που είχε με τον Παπαναστασίου, δέχθηκε να απελευθερωθούν με εγγύηση πολλοί φοιτητές που κρατούνταν ακόμη στις φυλακές.

Οι φοιτητές όμως πιστεύοντας ότι είχαν το πάνω χέρι, δημοσίευσαν ψήφισμα στις 17 Δεκεμβρίου ζήτησαν γενική αμνηστία για όλους τους συλληφθέντες, να μην πληρωθούν εγγυήσεις από τους απελευθερωθέντες επειδή ήταν άποροι και να δοθεί έγγραφη διαβεβαίωση από την πρυτανεία ότι κανείς φοιτητής που πρωτοστάτησε στην απεργία δεν θα αποβαλλόταν. Στις φυλακές παρέμεναν ακόμη 31 φοιτητές κατηγορούμενοι για φθορές δημόσιας περιουσίας και επεισόδια. Η υποχώρηση της κυβέρνησης όμως, είχε προκαλέσει διχασμό στους φοιτητές καθώς οι περισσότεροι δεν ήθελαν να συνεχιστεί η αντιπαράθεση. Έτσι και αλλιώς το Πανεπιστήμιο έκλεινε για τις γιορτές, έτσι πολλοί φοιτητές επέστρεψαν στις οικογένειες τους στην επαρχία. Για τρεις εβδομάδες υπήρξε μια ύφεση στο ζήτημα που έμοιαζε ότι οδηγούσε και στην οριστική εκτόνωση του. Ο υπουργός Παιδείας Γόντικας παραιτήθηκε στις 2 Ιανουαρίου και αντικαταστάθηκε με τον Γεώργιο Παπανδρέου σε μια ακόμη κυβερνητική προσπάθεια να γεφυρωθεί το χάσμα με τους απεργούντες. Η πρυτανεία αποφάσισε την επανάληψη των μαθημάτων στις 9 Ιανουαρίου ελπίζοντας στην ομαλοποίηση της κατάστασης. Όμως στην ηγεσία των φοιτητών είχαν αναδειχθεί αριστερίζοντες που δυναμίτιζαν την κατάσταση και οδηγούσαν τα πράγματα σε σύγκρουση. Ο “Ριζοσπάστης” με δημοσιεύματα του προσπαθούσε να υποδαυλίσει την θέληση των φοιτητών για σύγκρουση, ενώ στην συγκέντρωση των φοιτητών στο θέατρο ΠΕΡΟΚΕ την προηγούμενη της έναρξης των μαθημάτων, ψηφίσματα συμπαράστασης στάλθηκαν από οργανώσεις εργατών σε όλη την Ελλάδα που υποστηρίζονταν από το ΚΚΕ.