• «Μου ήρθε σαν κεραμίδα. Έπαθα σοκ».—Διευθύντρια τμήματος επικοινωνιών, ετών 44.
• «Είναι ένα φοβερό πλήγμα για την αυτοπεποίθησή σου. Νιώθεις άχρηστος».—Οικονομικός Διευθυντής, ετών 38.
• «Τι είδους οικονομία έχουμε δημιουργήσει, η οποία θυσιάζει τους ανθρώπους στο ζενίθ της καριέρας τους;»—Διευθυντής σε Εταιρία Ειδών Ρουχισμού, ετών 47.

ΠΟΙΑ ήταν η κοινή εμπειρία αυτών των ατόμων; Καθένας τους έζησε την τραυματική εμπειρία της απόλυσης.

Ξανακοιτάξτε τις ηλικίες αυτών των εργαζομένων. Εφόσον δεν ήταν αρχάριοι, προφανώς θα αισθάνονταν κάποια σιγουριά στην εργασία τους. Και θα ’λεγε κανείς πως ήταν στα πιο αποδοτικά έτη της ζωής τους, από άποψη χρηματικών απολαβών. Αλλά η απώλεια της εργασίας τους ήρθε γρήγορα και απροσδόκητα. «Μου είπαν να αδειάσω το γραφείο μου και να μαζέψω τα πράγματά μου», είπε η διευθύντρια σ’ ένα τμήμα επικοινωνιών η οποία αναφέρθηκε προηγουμένως. «Αυτό ήταν. Έφυγα πριν καλά-καλά το καταλάβω».

Τι Συνέβη;

Η οικονομική αβεβαιότητα δεν είναι τίποτα το καινούριο. Σε πολλές χώρες υπήρχαν ανέκαθεν περίοδοι σχετικής ευημερίας τις οποίες ακολουθούσε οικονομική ύφεση ή κρίση. Και η πρόσφατη οικονομική κάμψη που σημειώθηκε παγκόσμια, πριν καν αρχίσει ο πόλεμος στον Περσικό Κόλπο, έδειξε πόσο εύθραυστες μπορεί να είναι οι οικονομίες των κρατών, ακόμη και έπειτα από χρόνια σχετικής ευημερίας. Πολλοί άνθρωποι, μερικοί για πρώτη φορά, συνειδητοποίησαν ότι δεν μπορούσαν να παίρνουν τη δουλειά τους και το εισόδημά τους ως κάτι το δεδομένο.

Η επίδραση της οικονομικής κάμψης στο εργατικό δυναμικό ήταν συγκλονιστική. Οι εταιρίες αναγκάζονταν να περιορίσουν τα έξοδα στο ελάχιστο, πράγμα που πολλές φορές οδηγούσε σε μαζικές απολύσεις. Στα πλουσιότερα, βιομηχανικά κράτη-μέλη του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης, υπήρξε κάποια χρονική περίοδος στην οποία 25 περίπου εκατομμύρια άνθρωποι, συνολικά, ήταν άνεργοι.

«Σχεδόν κάθε μέρα μου τηλεφωνούν φίλοι που εργάζονταν σε μεγάλες εταιρίες και οι οποίοι απολύθηκαν», είπε μια σχεδιάστρια εσωτερικών χώρων. «Πολλές από τις εταιρίες με τις οποίες συνεργάζομαι έχουν τις μισές οικονομικές συναλλαγές απ’ όσες είχαν πριν από ένα χρόνο».

Οι απολύσεις αποτελούσαν ανέκαθεν μέρος της ζωής των εργατών. Στην πρόσφατη οικονομική κάμψη, ένας αυξανόμενος αριθμός υπαλλήλων γραφείου επίσης έχασαν τη δουλειά τους. «Αυτές οι δουλειές είναι τα είδωλα του οικονομικού κόσμου», είπε ο Νταν Λέισι, εκδότης του ειδησεογραφικού δελτίου Τάσεις στους Χώρους Εργασίας (Workplace Trends)· «είναι οι δουλειές που μας έδωσαν τη δυνατότητα να αγοράσουμε σπίτι σε ωραία περιοχή και να οδηγούμε δυο αυτοκίνητα».

Πολλές απ’ αυτές τις δουλειές χάθηκαν στα τελευταία λίγα χρόνια. Και οι εργαζόμενοι που απολύθηκαν βρέθηκαν, σύμφωνα με το περιοδικό Νιούζγουικ (Newsweek), «καταβαρυμένοι από υποθήκες, οικογένειες με μικρά παιδιά, μεγάλους λογαριασμούς κι ένα ολοένα και πιο αβέβαιο μέλλον».

Ποιες Είναι οι Συνέπειες;

Ο αντίκτυπος όλων αυτών έχει δυο πτυχές: Οι εργαζόμενοι που απολύονται πλήττονται τόσο από οικονομική όσο και από συναισθηματική άποψη. Η οικονομική πίεση είναι φανερή. Με μικρότερο εισόδημα, το βιοτικό επίπεδο κάποιου πρέπει να αναπροσαρμοστεί. Παράλληλα η ανεργία έχει συνέπειες και στα συναισθήματα.

Για παράδειγμα, η άποψη των νέων σχετικά με τη σιγουριά στην εργασία αλλάζει. Η σποραδική επαγγελματική απασχόληση γίνεται φυσιολογικός, αποδεκτός τρόπος ζωής. Η εφημερίδα Δε Γουόλ Στριτ Τζέρναλ (The Wall Street Journal) παρατήρησε ότι οι διαδοχικές περίοδοι ανεργίας έχουν μετατρέψει πολλούς νέους στη Βρετανία σε «αιώνιους εφήβους».

Οι συναισθηματικές επιπτώσεις είναι πιο έντονες για εκείνους που απολύονται ύστερα από χρόνια σταθερής απασχόλησης. «Όταν απολύεσαι», λέει ο ψυχολόγος Νιλ Π. Λιούις, ειδικευμένος σε θέματα διοίκησης επιχειρήσεων, «δεν χάνεις απλώς το μισθό σου· χάνεις επίσης κι ένα μέρος της εικόνας που είχες για τον εαυτό σου».

Μάλιστα, διάφοροι ψυχολόγοι έχουν παρατηρήσει ότι το τραύμα που προξενεί η απόλυση είναι παρόμοιο με το τραύμα που δημιουργεί ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου ή το διαζύγιο. Μετά το αρχικό σοκ ακολουθεί ο θυμός, που με τη σειρά του καταλήγει στη λύπη και κατόπιν στην αποδοχή. «Μερικοί άνθρωποι περνούν απ’ όλα αυτά τα στάδια μέσα σε δυο μέρες», λέει ο Λιούις. «Άλλοι χρειάζονται εβδομάδες και μήνες».

Το συναισθηματικό κόστος φαίνεται επίσης από το γεγονός ότι αυτοί που απολύονται γίνονται πιο επιρρεπείς στην κατάχρηση του αλκοόλ και στη χρήση ναρκωτικών. Η απόγνωση μπορεί ακόμη να οδηγήσει σε βία μέσα στην οικογένεια ή σε διάλυση της οικογένειας. «Αυτά τα συναισθήματα πρέπει να βρουν κάποια διέξοδο», δήλωσε ο Στίβεν Πίλστερ-Πίρσον, διευθυντής παροχής βοήθειας προς τους εργαζομένους στο Πανεπιστήμιο του Γουισκόνσιν, Η.Π.Α., «και το σπίτι, φυσικά, είναι ένας τόπος όπου μπορεί να γίνει αυτό».

Μια ακόμη πιο τραγική αντίδραση είναι αυτή ενός απόφοιτου πανεπιστημίου στο Χονγκ Κονγκ, ο οποίος αποφάσισε να θέσει τέρμα στη ζωή του έπειτα από πέντε χρόνια ανεργίας. Έπεσε στις σιδηροδρομικές γραμμές την ώρα που ερχόταν ένα τρένο.

Έτσι, όταν κάποιος χάνει τη δουλειά του δεν επηρεάζεται μόνο το πορτοφόλι. Είναι λοιπόν επιτακτικό να δούμε πιο πέρα από την οικονομική πλευρά του προβλήματος. Περιλαμβάνονται φορτισμένα συναισθήματα, και οι οικογένειες πρέπει να προσπαθήσουν από κοινού και να εργαστούν ενωμένα για την ανεύρεση λύσεων.

Το Τέλος της Οικονομικής Ανάπτυξης;

Τον προηγούμενο χρόνο, παρατηρήθηκε παγκόσμια ένας φόβος για το ενδεχόμενο τρικυμίας στη θάλασσα της οικονομίας. Αναλογιστείτε διάφορα παραδείγματα:

Γαλλία: «Ο κόσμος φτάνει στο τέλος της πιο μακράς περιόδου οικονομικής ανάπτυξης που γνώρισε ποτέ. . . . Αν οι ευρωπαϊκές χώρες δεν έχουν ιδιαίτερους λόγους ανησυχίας στο άμεσο μέλλον, χάρη στην ώθηση που παρέσχε η επανένωση της Γερμανίας, δεν μπορούν να περιμένουν ότι θα ξεφύγουν τελείως. . . . Οι αγορές διακρίνουν τον επερχόμενο κίνδυνο».—Λε Μοντ (Le Monde), Παρίσι.

Βραζιλία: Μια πιθανή ύφεση στις Ηνωμένες Πολιτείες «αναπόφευκτα θα μεταδιδόταν και θα γινόταν αισθητή στις άλλες βιομηχανοποιημένες χώρες και, κατά συνέπεια, θα παρεμπόδιζε περισσότερο την αύξηση στις εξαγωγές των λιγότερο αναπτυγμένων κρατών».—Φόλια ντι Σ. Πάολο (Fôlha de S. Paulo), Σάο Πάολο.

Βρετανία: «Η βρετανική οικονομία, με το βαθιά ριζωμένο πληθωρισμό της, με τα υψηλά επιτόκια και με την αργή ανάπτυξη, παρουσιάζει επίσης δυσάρεστη εικόνα».—Φαϊνάνσιαλ Τάιμς (Financial Times), Λονδίνο.

Καναδάς: «Πολύ λιγότεροι εργοδότες ζητούν πολύ λιγότερους εργάτες».—Δε Τορόντο Σταρ (The Toronto Star).

Γερμανία: «Ήδη μπορεί κανείς να δει ορισμένα κοινά στοιχεία με το σοκ που προκάλεσε η ανατίμηση του πετρελαίου το 1973 . . . όπως μπορεί να δει και σημάδια ύφεσης».—Νόιες Ντόιτσλαντ (Neues Deutschland), Βερολίνο.

Ιαπωνία: «Η αξία των εκτάσεων γης είναι τώρα σαν μια βόμβα με πολύ ευαίσθητο εκρηκτικό μηχανισμό, εγκαταστημένη στην καρδιά της παγκόσμιας οικονομίας. Σε περίπτωση που η βόμβα εκρηγνυόταν και η αξία της γης έπεφτε, οι ιαπωνικές τράπεζες θα κατέρρεαν, εφόσον [τα δάνεια] που είχαν δοθεί με εγγύηση εκτάσεις γης στην Ιαπωνία δεν θα είχαν σχεδόν καμιά αξία. Αυτό, με τη σειρά του, θα έδινε το έναυσμα για μια παγκόσμια ύφεση».—Οστρέλιαν Φαϊνάνσιαλ Ριβιού (Australian Financial Review), Σίντνεϊ.

Ωστόσο, το τέλος του Πολέμου στον Κόλπο, στις αρχές του 1991, ανανέωσε τις ελπίδες για ανάταση των οικονομικών δραστηριοτήτων παγκόσμια. Παρ’ όλα αυτά, είναι φανερό ότι οι εθνικές οικονομίες είναι πράγματι εύθραυστες, ειδικά αν λάβει κανείς υπόψη του το τεράστιο χρέος που ήδη βαραίνει πολλές χώρες.

*** g91 8/8 σ. 3-5 Απόλυση—Ο Εφιάλτης του Εργαζομένου ***