ΣΤΟ μεγαλύτερο μέρος της η ανθρώπινη ιστορία έχει αμαυρωθεί από πολέμους, πείνες και διωγμούς. Ως αποτέλεσμα, πάντοτε υπήρχαν άνθρωποι που χρειάζονταν άσυλο. Η ιστορία μαρτυρεί ότι έθνη και λαοί έχουν δώσει άσυλο σε εκείνους που έχουν ανάγκη.

Οι αρχαίοι Αζτέκοι, Ασσύριοι, Εβραίοι, Έλληνες, Μουσουλμάνοι, και άλλοι, είχαν νόμους που μεριμνούσαν για το άσυλο. Ο φιλόσοφος Πλάτων έγραψε πριν από 23 αιώνες και πλέον: «Ο ξένος, απομονωμένος από τους συμπατριώτες του και την οικογένειά του, πρέπει να είναι αντικείμενο μεγαλύτερης αγάπης από μέρους των ανθρώπων και των θεών. Έτσι, πρέπει να λαβαίνονται όλες οι προφυλάξεις ώστε να μη διαπράττεται κανένα κακό εις βάρος των ξένων».

Στη διάρκεια του 20ού αιώνα, ο αριθμός των προσφύγων έχει σημειώσει αλματώδη αύξηση. Προκειμένου να παρασχεθεί φροντίδα στους 1,5 εκατομμύριο πρόσφυγες που άφησε πίσω του ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, ιδρύθηκε το 1951 η Ύπατη Αρμοστεία του Ο.Η.Ε. για τους Πρόσφυγες (UNHCR). Είχε προγραμματισμένη διάρκεια ζωής τριών ετών, με την ιδέα ότι οι υπάρχοντες πρόσφυγες σύντομα θα ενσωματώνονταν στις κοινωνίες στις οποίες είχαν βρει άσυλο. Είχαν την εντύπωση ότι κατόπιν ο οργανισμός θα μπορούσε να διαλυθεί.

Στο πέρασμα των δεκαετιών, όμως, ο αριθμός των προσφύγων αυξανόταν αδιάκοπα. Το 1975 ο αριθμός τους είχε φτάσει τα 2,4 εκατομμύρια. Το 1985 ήταν 10,5 εκατομμύρια. Το 1995 ο αριθμός των ανθρώπων τους οποίους προστάτευε και βοηθούσε η UNHCR είχε φτάσει τα 27,4 εκατομμύρια!

Πολλοί έλπιζαν ότι η μεταψυχροπολεμική περίοδος θα άνοιγε το δρόμο για την επίλυση του παγκόσμιου προβλήματος των προσφύγων· αυτό δεν έγινε. Απεναντίας, χώρες έχουν διασπαστεί εξαιτίας ιστορικών ή εθνικών διχασμών, καταλήγοντας σε συρράξεις. Καθώς μαίνονταν οι πόλεμοι, οι άνθρωποι έφευγαν για να σωθούν, γνωρίζοντας ότι οι κυβερνήσεις τους δεν μπορούσαν ή δεν επρόκειτο να τους προστατέψουν. Το 1991, για παράδειγμα, σχεδόν δύο εκατομμύρια Ιρακινοί κατέκλυσαν τις γειτονικές χώρες. Από τότε, όπως υπολογίζεται, 735.000 πρόσφυγες έχουν εγκαταλείψει την πρώην Γιουγκοσλαβία. Έπειτα, το 1994, ο εμφύλιος πόλεμος στη Ρουάντα ανάγκασε τους μισούς και πλέον από τους 7,3 εκατομμύρια κατοίκους της χώρας να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους. Περίπου 2,1 εκατομμύρια πολίτες της Ρουάντα ζήτησαν καταφύγιο σε γειτονικές αφρικανικές χώρες.

Γιατί Επιδεινώνεται το Πρόβλημα;

Αρκετοί παράγοντες συντελούν στον αυξανόμενο αριθμό των προσφύγων. Σε μερικά μέρη, όπως το Αφγανιστάν και η Σομαλία, έχουν καταρρεύσει οι κυβερνήσεις. Αυτό κατέληξε στο να πάρουν την κατάσταση στα χέρια τους ένοπλες οργανώσεις που λεηλατούν την ύπαιθρο αχαλίνωτα, προκαλώντας πανικό και φυγή.

Σε άλλα μέρη, οι συγκρούσεις βασίζονται σε πολύπλοκες διαφορές μεταξύ εθνοτήτων ή θρησκειών, όπου κύριος στόχος των αντιμαχόμενων παρατάξεων είναι να διώξουν τον άμαχο πληθυσμό. Σχετικά με τον πόλεμο στην πρώην Γιουγκοσλαβία, ένας εκπρόσωπος του Ο.Η.Ε. είπε με θλίψη στα μέσα του 1995: «Για πολλούς, είναι τρομερά δύσκολο να καταλάβουν τις αιτίες αυτού του πολέμου: ποιος πολεμάει, γιατί πολεμάει. Υπάρχει μια μαζική έξοδος από τη μια πλευρά και κατόπιν, τρεις εβδομάδες αργότερα, υπάρχει μια μαζική έξοδος από την άλλη πλευρά. Είναι πολύ δύσκολο να το καταλάβουν ακόμη και εκείνοι που υποτίθεται ότι το καταλαβαίνουν».

Τα πολύ καταστροφικά σύγχρονα όπλα—εκτοξευτές πολλαπλών πυραύλων, βλήματα, πυροβόλα και τα παρόμοια—εντείνουν τη σφαγή και διευρύνουν το πεδίο της σύρραξης. Το αποτέλεσμα: ακόμη περισσότεροι πρόσφυγες. Στα πρόσφατα χρόνια περίπου το 80 τοις εκατό των προσφύγων παγκόσμια έχει εγκαταλείψει αναπτυσσόμενες χώρες και έχει καταφύγει σε επίσης αναπτυσσόμενες γειτονικές χώρες, οι οποίες δεν έχουν τη δυνατότητα να φροντίσουν εκείνους που ζητούν άσυλο.

Σε πολλές συρράξεις η έλλειψη τροφής συντελεί στο πρόβλημα. Όταν οι άνθρωποι λιμοκτονούν, ίσως επειδή έχουν αποκλειστεί οι εφοδιοπομπές, αναγκάζονται να μετακινηθούν. Η εφημερίδα Δε Νιου Γιορκ Τάιμς (The New York Times) σημειώνει: «Σε μέρη όπως το Κέρας της Αφρικής, ο συνδυασμός της ξηρασίας και του πολέμου έχει ερημώσει τη γη σε βαθμό που να μην μπορεί πλέον να συντηρήσει κανέναν στη ζωή. Το αν οι εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι που φεύγουν το κάνουν αυτό εξαιτίας της λιμοκτονίας ή του πολέμου δεν έχει και μεγάλη σημασία».

Τα Ανεπιθύμητα Εκατομμύρια

Ενώ η ιδέα του ασύλου είναι σεβαστή στη θεωρία, ο τεράστιος αριθμός προσφύγων τρομάζει τα κράτη. Η κατάσταση έχει ένα παράλληλο στην αρχαία Αίγυπτο. Όταν ο Ιακώβ και η οικογένειά του ζήτησαν καταφύγιο στην Αίγυπτο για να γλιτώσουν από τον αφανισμό εξαιτίας μιας επταετούς πείνας, ήταν ευπρόσδεκτοι. Ο Φαραώ τους έδωσε «το καλήτερον της γης» για να κατοικήσουν.—Γένεσις 47:1-6.

Καθώς όμως περνούσε ο καιρός, οι Ισραηλίτες έγιναν πολυάριθμοι, «ώστε ο τόπος εγέμισεν απ’ αυτών». Τώρα οι Αιγύπτιοι τους φέρονταν με σκληρότητα, αλλά «όσον . . . κατέθλιβον [οι Αιγύπτιοι] αυτούς, τόσω μάλλον επληθύνοντο και ηυξάνοντο [οι Ισραηλίτες]. Και οι Αιγύπτιοι απεστρέφοντο τους υιούς Ισραήλ [ένιωθαν νοσηρό τρόμο λόγω των γιων Ισραήλ, ΜΝΚ]».—Έξοδος 1:7, 12.

Παρόμοια, τα κράτη σήμερα νιώθουν ‘νοσηρό τρόμο’ καθώς ο αριθμός των προσφύγων συνεχίζει να πολλαπλασιάζεται. Ένας κύριος λόγος για την ανησυχία τους έχει να κάνει με την οικονομία. Χρειάζονται πολλά χρήματα για να παρασχεθεί τροφή, ενδυμασία, στέγη και προστασία σε εκατομμύρια πρόσφυγες. Από το 1984 ως το 1993, οι ετήσιες δαπάνες της UNHCR αυξήθηκαν από 444 εκατομμύρια δολάρια (περ. 102 δισ. δρχ.) σε 1,3 δισεκατομμύρια δολάρια (περ. 299 δισ. δρχ.). Τα περισσότερα χρήματα τα δωρίζουν πλουσιότερα κράτη, μερικά από τα οποία παλεύουν με τα δικά τους οικονομικά προβλήματα. Τα κράτη-δωρητές μερικές φορές παραπονιούνται: ‘Δυσκολευόμαστε να βοηθούμε τους άστεγους που ζουν στους δρόμους μας. Πώς μπορούμε να επωμιστούμε την ευθύνη για τους άστεγους ολόκληρου του πλανήτη, κυρίως όταν το πρόβλημα είναι πιθανότερο να ενταθεί παρά να μειωθεί;’

Τι Περιπλέκει τα Ζητήματα;

Οι πρόσφυγες οι οποίοι τελικά φτάνουν σε ένα πλούσιο κράτος πολλές φορές διαπιστώνουν ότι η κατάστασή τους έχει περιπλακεί από τις πολλές χιλιάδες άτομα που έχουν μεταναστεύσει στην ίδια χώρα για οικονομικούς λόγους. Αυτοί οι μετανάστες για οικονομικούς λόγους δεν είναι πρόσφυγες που έφυγαν για να γλιτώσουν από τον πόλεμο, το διωγμό ή την πείνα. Απεναντίας, έχουν έρθει σε αναζήτηση καλύτερης ζωής—μιας ζωής χωρίς φτώχεια. Επειδή συχνά προσποιούνται ότι είναι πρόσφυγες, παρενοχλώντας με ψεύτικους ισχυρισμούς τις υπηρεσίες που χορηγούν άσυλο, καθιστούν δυσκολότερη τη δίκαιη αντιμετώπιση των γνήσιων προσφύγων.

Η εισροή των προσφύγων και των μεταναστών έχει παρομοιαστεί με δύο ποτάμια που επί χρόνια κυλάνε το ένα δίπλα στο άλλο και μπαίνουν μέσα στις πλούσιες χώρες. Ωστόσο, οι όλο και πιο αυστηροί νόμοι για τη μετανάστευση έχουν φράξει το ποτάμι των μεταναστών για οικονομικούς λόγους. Έτσι αυτοί έχουν γίνει μέρος του ποταμιού των προσφύγων, και αυτό το ποτάμι έχει υπερχειλίσει και έχει δημιουργήσει πλημμύρα.

Γνωρίζοντας ότι ίσως χρειαστεί να περάσουν μερικά χρόνια προτού εξεταστεί η αίτησή τους για άσυλο, οι μετανάστες για οικονομικούς λόγους σκέφτονται ότι έτσι και αλλιώς είναι κερδισμένοι. Αν γίνει δεκτή η αίτησή τους για άσυλο, είναι κερδισμένοι επειδή μπορούν να παραμείνουν σε μια πλουσιότερη χώρα. Αν απορριφτεί η αίτησή τους, είναι επίσης κερδισμένοι επειδή θα έχουν ήδη συγκεντρώσει κάποια χρήματα και θα έχουν μάθει κάποια τέχνη που θα μπορούν να χρησιμοποιήσουν στην πατρίδα τους.

Καθώς περισσότεροι πρόσφυγες, μαζί με απατεώνες, μετακινούνται, πολλές χώρες δεν τους δέχονται και τους κλείνουν την πόρτα. Μερικές έχουν κλείσει τα σύνορά τους σε εκείνους που έχουν εκτοπιστεί. Άλλες χώρες έχουν θεσπίσει νόμους και διαδικασίες που αρνούνται εξίσου αποτελεσματικά την είσοδο στους πρόσφυγες. Κάποιες άλλες χώρες έχουν επιστρέψει δια της βίας τους πρόσφυγες στις χώρες από τις οποίες έφυγαν. Ένα έντυπο της UNHCR παρατηρεί: «Η αμείλικτη αριθμητική αύξηση—τόσο των γνήσιων προσφύγων όσο και των μεταναστών για οικονομικούς λόγους—έχει επιβαρύνει σοβαρά την παράδοση της παροχής ασύλου, μια παράδοση 3.500 ετών, φέρνοντάς την στα πρόθυρα της κατάρρευσης».

Μίσος και Φόβος

Κάτι που αυξάνει τα προβλήματα των προσφύγων είναι το φάσμα της ξενοφοβίας—ο φόβος και το μίσος για τους ξένους. Σε πολλές χώρες οι άνθρωποι πιστεύουν ότι οι ξένοι απειλούν την εθνική τους ταυτότητα, τον πολιτισμό και την εργασία τους. Αυτοί οι φόβοι μερικές φορές μετατρέπονται σε βία. Το περιοδικό Πρόσφυγες (Refugees) αναφέρει: «Στην ευρωπαϊκή ήπειρο σημειώνεται μία ρατσιστική επίθεση κάθε τρία λεπτά—και συνήθως τα κέντρα υποδοχής ατόμων που ζητούν άσυλο είναι ολοένα και συχνότερα ο στόχος».

Μια αφίσα στην κεντρική Ευρώπη εκφράζει έντονη εχθρότητα, εχθρότητα που αυξάνεται σε πολλές χώρες της γης. Το δηλητηριώδες μήνυμά της έχει ως στόχο τον ξένο: «Είναι ένα αηδιαστικό και οδυνηρό απόστημα στο σώμα του έθνους μας. Μια εθνότητα χωρίς πολιτισμό, χωρίς ηθικά ή θρησκευτικά ιδανικά, μια συμμορία νομάδων που ληστεύουν και κλέβουν. Βρώμικοι, γεμάτοι ψείρες, καταλαμβάνουν τους δρόμους και τους σιδηροδρομικούς σταθμούς. Ας μαζέψουν τα βρώμικα κουρέλια τους και ας φύγουν για πάντα!»

Οι περισσότεροι πρόσφυγες, φυσικά, δεν θα μπορούσαν να σκεφτούν τίποτα καλύτερο από το να «φύγουν για πάντα». Λαχταρούν να επιστρέψουν στην πατρίδα τους. Η καρδιά τους ποθεί να ζήσει μια ειρηνική, φυσιολογική ζωή με την οικογένεια και τους φίλους τους. Αλλά δεν έχουν πατρίδα.

Το 1993, οι κυβερνήσεις της Δυτικής Ευρώπης και μόνο δαπάνησαν 11,6 δισεκατομμύρια δολάρια (περ. 2,7 τρισ. δρχ.) για να ελέγξουν και να δεχτούν όσους ζητούσαν άσυλο.

Η Δυσχερής Θέση των Προσφύγων

«Ξέρετε ότι εκατοντάδες χιλιάδες προσφυγόπουλα κοιμούνται πεινασμένα κάθε βράδυ; Ή ότι μόνο ένα στα οχτώ προσφυγόπουλα έχει πάει στο σχολείο; Τα περισσότερα από αυτά τα παιδιά δεν έχουν πάει ποτέ στον κινηματογράφο, στο πάρκο, πόσο μάλλον σε μουσείο. Πολλά μεγαλώνουν πίσω από συρματοπλέγματα ή σε απομονωμένα στρατόπεδα. Ποτέ δεν έχουν δει μια αγελάδα ή ένα σκύλο. Πάρα πολλά προσφυγόπουλα νομίζουν ότι το γρασίδι είναι κάτι που τρώγεται, όχι κάτι στο οποίο μπορούν να παίξουν και να τρέξουν. Τα προσφυγόπουλα είναι το πιο λυπηρό μέρος της εργασίας μου».—Σάντακο Ογκάτα, Ύπατη Αρμοστής του Ο.Η.Ε. για τους Πρόσφυγες.

*** g96 22/8 σ. 4-8 Αυξανόμενοι Αριθμοί Προσφύγων ***