Στη συμβολή της Λεωφόρου Χατζηκυριακού με την Κλεισόβης συναντούμε ένα μικρό οίκημα, με μια στάση λεωφορείου λίγα μέτρα πιο κάτω, η οποία φέρει την ονομασία «Λουτρά».

Τα παλαιότερα χρόνια ο προσδιορισμός μιας τοποθεσίας (θέσεως) με το όνομα “Λουτρά” ήταν κοινός. Κι αυτό καθώς με το συγκεκριμένο όρο μπορούσαν να προσδιοριστούν τρεις διαφορετικές κατηγορίες:

1. Τα θαλάσσια λουτρά, 
2. Τα ιαματικά λουτρά και 
3. Τα δημοτικά λουτρά ή αλλιώς Λαϊκά λουτρά σωματικού καθαρισμού. 

Για τις δύο πρώτες κατηγορίες θαλασσίων και ιαματικών λουτρών, πολλά έχουν αναφερθεί τόσο στο διαδίκτυο όσο και σε σχετικές έντυπες εκδόσεις.

Έχουμε όμως και μια τρίτη κατηγορία στην οποία ανήκουν τα λουτρά καθαρισμού γνωστά ως Δημοτικά Λουτρά ή αλλιώς Λαϊκά Λουτρά, για την οποία ελάχιστοι έχουν αναφερθεί αν και ήταν η κατηγορία εκείνη που από τα μέσα της δεκαετίας του ’20 και ύστερα κατείχε το σοβαρότερο όλων ρόλο στον Πειραιά.

Τα λουτρά αυτής της κατηγορίας ουδεμία σχέση με τα ιαματικά λουτρά τύπου Λουτρακίου ή Μεθάνων, ουδεμία επίσης σχέση έχουν με τα τύπου “χαμάμ” που στα μέσα της δεκαετίας του ’30 οι πρόσφυγες δημιούργησαν στις περιοχές που εγκαταστάθηκαν, μεταφέροντας μια συνήθεια του τόπου προέλευσής τους. (Λουτρά του Αρμένιου Αρτίν Παλατζιάν στο Κερατσίνι ή τα λουτρά “Η Μικρά Ασία” στη Νίκαια)

Δημοτικά Λουτρά Κλεισόβης και Χατζηκυριακού σε φωτογραφία του Δημοσθένη Μπούκη του Γιάννη

Σε αυτή την τρίτη κατηγορία, για την οποία ουδείς έχει αναφερθεί αλλά αποτελεί τη μεγαλύτερη όλων, ανήκει και το μικρό οίκημα οίκημα που βρίσκεται στη διασταύρωση Χατζηκυριακού και Κλεισόβης. Είναι ένα από τα τελευταία δημοτικά οικήματα, που είχαν αναλάβει αυτό το έργο από την προπολεμική ακόμα εποχή.

Το συγκεκριμένο βέβαια ξεκίνησε τη λειτουργία του μεταπολεμικά μέχρι που έπαψε να υφίσταται λόγω απώλειας της αποστολής για την οποία είχε δημιουργηθεί και μετά από μια περίοδο αδράνειας, μετατράπηκε σε παράρτημα της Δανειστικής Δημοτικής Βιβλιοθήκης Πειραιώς του Α΄ Δημοτικού Διαμερίσματος.

Ας δούμε όμως γιατί δημιουργήθηκε ο θεσμός των συγκεκριμένων Δημοτικών Λουτρών που ούτε ιαματικά ήταν, ούτε χαμάμ διέθεταν, αλλά το μόνο που προσέφεραν ήταν άφθονο τρεχούμενο νερό. Ειδικά μετά την καταστροφή του 1922 η ατομική καθαριότητα αποτελούσε ένα σοβαρό θέμα για την υγεία της πόλης. Λούσιμο, ξύρισμα, μπάνιο, ύπνος ήταν λειτουργίες που είχαν καταντήσει να γίνονται στον δρόμο. Είχαν μετατραπεί λοιπόν σε δυσλειτουργίες. Ένα ζεστό μπάνιο ήταν άπιαστη πολυτέλεια.

Κι αυτό καθώς η φτώχεια μεγάλη, η προσφυγιά τροφοδοτείτο διαρκώς με νέους αριθμούς, ενώ τα πρόχειρα προσφυγικά καταλύματα δεν διέθεταν σχεδόν καθόλου αυτές τις παροχές.

Λούσιμο, ξύρισμα, μπάνιο, ύπνος ήταν λειτουργίες που είχαν καταντήσει να γίνονται στον δρόμο. Πειραιάς 1922 κοντά στην Πλατεία Καραϊσκάκη. Πίσω το ξενοδοχείο Κοντινένταλ

Αποτέλεσμα αυτής της ανεξέλεγκτης κατάστασης υπήρξε ο δάγκειος πυρετός του 1928. Έτσι όπως στάθηκε επιτακτική ανάγκη να δημιουργηθούν πλήθος από δημοτικά καταστήματα που θα προσέφεραν φαγητό (δημοτικά συσσίτια), εξίσου επιτακτική υπήρξε και η ανάγκη για ύπνο και μπάνιο (τα λεγόμενα Λαϊκά υπνωτήρια και Λαϊκά ή Δημοτικά Λουτρά αντίστοιχα). Στο τέλος της δεκαετίας του ’20 κάνουν την εμφάνισή τους τα πρώτα δημοτικά λουτρά αλλά κύρια αυτή την υπηρεσία την προσφέρουν τα χαμηλού κύρους ξενοδοχεία που βρίσκονται σε μεγάλο αριθμό πέριξ του λιμένα.

Με μια δεκάρα εξασφάλιζες το δικαίωμα του μπάνιου. Με 25 λεπτά εξασφάλιζες το δικαίωμα μισής ώρας στο μπάνιο. Πάνω στην εξωτερική πλευρά της πόρτας κάθε μπάνιου κρεμόταν μια μικρή πλάκα μαυροπίνακα. Γραφόταν η ώρα εισόδου του λουομένου.

Όμως ποιος έδινε μια δεκάρα ή ακόμα χειρότερα δυόμιση δεκάρες για να πλυθεί; Όταν η εξασφάλιση ενός πιάτου φαγητού ή μιας ζεστής γωνιάς τον σκληρό χειμώνα αποτελούσε εναγώνιο ερώτημα, ποιος θα “σπαταλούσε” μια δεκάρα για να κάνει μπάνιο;

Και ενώ όλα αυτές οι προσφερόμενες υπηρεσίες καθαριότητας υπολειτουργούσαν, την ίδια στιγμή ο κόσμος υπέφερε από έλλειψη ατομικής υγιεινής ενώ το τρεχούμενο νερό ήταν πολυτέλεια.
Τότε εμφανίστηκε η εμπνευσμένη μορφή της Αθηνάς Δηλαβέρη ο οποία το 1934 με δικά της χρήματα δημιούργησε στη συμβολή των οδών Νοταρά και Μπουμπουλίνας το οποίο πρώτη αυτή αποκάλεσε“Λαϊκό Υπνωτήριο”.

Η έμπνευση της Δηλαβέρη είχε να κάνει με το γεγονός ότι για να κοιμηθεί κάποιος σε κρεβάτι όφειλε πρώτα να πλυθεί. Έφερε παντού στους τοίχους μεγάλες πινακίδες που έγραφαν:

“Με το μπάνιο αποβάλλονται ακαθαρσίες και ζωύφια”

Μετά το μπάνιο μοίραζαν ολοκάθαρα νυχτικά και έπαιρναν τα ρούχα εκείνων που προσέφευγαν σε αυτό. Κατά την διάρκεια της νύχτας τα έθεταν σε κλιβάνους όπου αυτά απολυμαίνονταν και το πρωί τα έδιναν πίσω έτοιμα προς χρήση.

Το Λαϊκό Υπνωτήριο της Αθηνάς Δηλαβέρη (1934) στη συμβολή των οδών Νοταρά και Μπουμπουλίνας

Η ιδέα αυτή της Αθηνάς Δηλαβέρη, του “Λαϊκού Υπνωτηρίου” άρχισε σταδιακά να βρίσκει απήχηση μεταξύ των προσφύγων και εκείνων των ανθρώπων της βιοπάλης. Η αλτρουίστρια και φιλάνθρωπος Δηλαβέρη το συντηρούσε με δικά της χρήματα για τρία ολόκληρα χρόνια, μέχρι που πλήθη ταλαίπωρων συνωστίζονταν έξω από το οίκημα, το οποίο με τις 50 μόλις κλίνες του αδυνατούσε να αντεπεξέλθει.

Όμως το 1937 το Πατριωτικό Ίδρυμα του Πειραιώς το οποίο ήδη ασχολείτο με την περίθαλψη χιλιάδων παιδιών και εκατοντάδων οικογενειών στον Πειραιά, δημιούργησε ένα δεύτερο “Λαϊκό Υπνωτήριο” που βρισκόταν στη συμβολή Νοταρά και 2ας Μεραρχίας  και που έλαβε την ονομασία“Λαϊκό υπνωτήριο 2”. Το συγκεκριμένο έφτασε κάποια στιγμή να διαθέτει 200 κλίνες.

Τη λειτουργία αυτού του δεύτερου “Λαϊκού Υπνωτηρίου” ενίσχυσε και ο Δήμος Πειραιώς, καθώς τα αποτελέσματα τέτοιων κέντρων ήδη είχαν επιφέρει αποτελέσματα στη δημόσια υγιεινή της πόλης.

Η επιτυχία των θεσμών των Λαϊκών Υπνωτηρίων είχε επίσης να κάνει με το γεγονός ότι οι προσφεύγοντες σε αυτό δεν έφεραν το στίγμα του “άπλυτου” ο οποίος αναζητούσε τρόπο να καθαριστεί, αλλά του άστεγου που αναζητούσε κατάλυμα να περάσει τη νύχτα του. Και αυτή ήταν η μεγάλη διαφορά γιατί ο προσδιορισμός “άπλυτος” αποτελούσε βρισιά, ενώ ο “άστεγος” ήταν μια άτυχη έκβαση στην πορεία της ζωής του καθενός. Σε οποιονδήποτε θα μπορούσε να συμβεί να είναι άστεγος είτε ως αποτέλεσμα πολέμου, είτε από φωτιά, σεισμό ή πλημμύρα.
Επομένως τα λαϊκά υπνωτήρια εμπεριείχαν και στο σκοπό συστάσεώς τους την παροχή λουτρού ήταν δηλαδή εν μέρει κι αυτά Δημοτικά Λουτρά.

Εσωτερικό Λαϊκού υπνωτηρίου στο Οντάριο του Καναδά

Λαϊκά υπνωτήρια και Δημοτικά λουτρά αποτελούσαν όλη τη δεκαετία του ’30 μια κατηγορία λουτρών με αποκλειστικό σκοπό και μόνο την υγιεινή και την καθαριότητα. Δεν είχαν καμία σχέση με τα γνωστά “χαμάμ” όπου την ίδια περίοδο αναπτύχθηκαν στις περιοχές της Νίκαιας ή της Δραπετσώνας καθώς επρόκειτο για περιοχές, οι κάτοικοι των οποίων, μετέφεραν τα βιώματά τους από την Ιωνία, εκεί όπου το χαμάμ ήταν διαδεδομένο και αποτελούσε λαϊκή συνήθεια. Χαρακτηριστικά αυτής της κατηγορίας ήταν τα λουτρά “Η Μικρά Ασία” στη Νίκαια ή τα λουτρά του Παλατζιάν (Βαλκάνια). Επίσης δεν είχαν και σχέση με τα ιαματικά λουτρά όπως το Ιπποκράτειο Υδροθεραπευτήριο του ακροφαλήρου.

Από τα μέσα της δεκαετίας του 50 με την οικιστική ανάπτυξη και την καλυτέρευση των όρων ζωής τα δημοτικά λουτρά σταδιακά άρχισαν να υποχωρούν και να εξαφανίζονται. Σε πολλά τέτοια οικήματα έμεινε μόνο η ονομασία αν και η χρήση τους είχε αλλάξει ή είχαν παράλληλη χρήση με άλλου είδους υγειονομικές παροχές.

Τον Οκτώβριο του 1956 συναντούμε ανακοίνωση του Νομοκτηνιατρείου Αττικής που αναφέρει ότι στον Πειραιά, στα Δημοτικά Λουτρά επί των οδών Θεοχάρη και Σαχτούρη εκάστην Τρίτη και Πέμπτην κατά τις ώρες 11 έως 14.00 θα γίνεται δωρεάν και αντιλυσσικός εμβολιασμός.

Το Δημοτικά λουτρά αυτού του είδους όπως είδαμε αποτελούσαν μια τεράστια κατηγορία που χαρακτήρισε μια εποχή δύσκολη για τον Πειραιά. Για αυτό ίσως και αν έχουν γραφεί και ειπωθεί πολλά για όλες τις υπόλοιπες κατηγορίες λουτρών, η συγκεκριμένη ελάχιστα έχει αναφερθεί.