ΚΑΘΩΣ τριγυρνάει εδώ και εκεί αναζητώντας τροφή, ο ποντικός αισθάνεται ασφαλής στο σκοτάδι. Αλλά δεν λαβαίνει υπόψη του ότι ο κροταλίας έχει την ικανότητα να «βλέπει» τη θερμότητα που εκπέμπει το ζεστό σώμα του ποντικού​—μοιραία παράλειψη. Μια χωματίδα έχει κρυφτεί ολόκληρη κάτω από ένα στρώμα άμμου σε κάποιο ενυδρείο καρχαριών, όπου ένας πεινασμένος καρχαρίας κατευθύνεται προς το μέρος της. Αν και ο καρχαρίας δεν μπορεί να δει τη χωματίδα, σταματάει αστραπιαία, βυθίζει το ρύγχος του στην άμμο και καταβροχθίζει το θήραμά του.

Ναι, ο κροταλίας και ο καρχαρίας είναι παραδείγματα ζώων που διαθέτουν εξειδικευμένες αισθήσεις τις οποίες δεν έχουν οι άνθρωποι. Από την άλλη μεριά, πολλά πλάσματα έχουν αισθήσεις παρόμοιες με τις δικές μας, οι οποίες όμως είναι πιο οξείες ή είναι σε θέση να παράσχουν ένα διαφορετικό φάσμα αντίληψης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα μάτια.

Μάτια που Βλέπουν έναν Διαφορετικό Κόσμο
Η γκάμα των χρωμάτων που αντιλαμβάνονται τα μάτια μας δεν αποτελεί παρά ένα ελάχιστο τμήμα του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος. Λόγου χάρη, τα μάτια μας δεν μπορούν να δουν την υπέρυθρη ακτινοβολία, η οποία έχει μεγαλύτερα μήκη κύματος από αυτό του κόκκινου φωτός. Ωστόσο, οι κροταλίες έχουν δύο μικρά όργανα, δύο κοιλότητες, ανάμεσα στα μάτια και στα ρουθούνια τους τα οποία ανιχνεύουν την υπέρυθρη ακτινοβολία.* Ως αποτέλεσμα, ακόμη και στο σκοτάδι μπορούν να επιτεθούν με ακρίβεια στο θερμόαιμο θήραμά τους.

Πέρα από την ιώδη περιοχή του ορατού φάσματος βρίσκεται το υπεριώδες φως. Αν και αόρατο στα δικά μας μάτια, το υπεριώδες φως είναι ορατό σε πολλά πλάσματα στα οποία συμπεριλαμβάνονται πουλιά και έντομα. Οι μέλισσες, λόγου χάρη, προσανατολίζονται σε σχέση με τον ήλιο​—ακόμη και σε μια ελαφρώς συννεφιασμένη μέρα όταν αυτός είναι κρυμμένος—​εντοπίζοντας κάποιο κομμάτι καθαρού ουρανού και βλέποντας τα σχήματα του πολωμένου υπεριώδους φωτός. Σε πολλά ανθοφόρα φυτά υπάρχουν σχέδια που είναι ορατά μόνο στην περιοχή του υπεριώδους, ενώ μερικά λουλούδια έχουν ακόμη και «δείκτη νέκταρ»​—ένα τμήμα όπου η αντανάκλαση των υπεριωδών ακτίνων δημιουργεί αντίθεση—​ο οποίος δείχνει στα έντομα πού βρίσκεται το νέκταρ. Ορισμένοι καρποί και σπόροι γίνονται αντιληπτοί από τα πουλιά με παρόμοιο τρόπο.

Επειδή τα πουλιά βλέπουν στην περιοχή του υπεριώδους και επειδή αυτό το φως δίνει στο φτέρωμά τους εξαιρετική λαμπρότητα, πιθανώς τα πουλιά να φαίνονται πιο ζωηρόχρωμα το ένα στο άλλο από ό,τι σε εμάς. Οι εικόνες που βλέπουν «έχουν τόσο έντονα και βαθιά χρώματα ώστε εμείς ούτε καν μπορούμε να τις φανταστούμε», είπε ένας ορνιθολόγος. Η ικανότητα που έχουν να βλέπουν το υπεριώδες φως ίσως μάλιστα βοηθάει ορισμένα γεράκια και βραχοκιρκίνεζα να εντοπίζουν αρουραίους, ή αλλιώς ποντικούς των αγρών. Πώς συμβαίνει αυτό; Οι αρσενικοί αρουραίοι, λέει το περιοδικό Βιοεπιστήμη (BioScience), οι οποίοι «παράγουν ούρα και περιττώματα που περιέχουν χημικές ουσίες οι οποίες απορροφούν τις υπεριώδεις ακτίνες, αφήνουν ούρα στο πέρασμά τους». Με αυτόν τον τρόπο, τα πουλιά μπορούν να «προσδιορίσουν περιοχές όπου υπάρχουν μεγάλοι αριθμοί αρουραίων» και επικεντρώνουν εκεί τις προσπάθειές τους.

Γιατί Βλέπουν Τόσο Καλά τα Πουλιά;
Η όραση των πουλιών είναι ένα θαύμα. «Ο κύριος λόγος», λέει το βιβλίο Όλα τα Πουλιά της Αγίας Γραφής (All the Birds of the Bible), «είναι ότι ο ιστός που σχηματίζει τις εικόνες, ο οποίος βρίσκεται στο εσωτερικό τοίχωμα του ματιού, έχει περισσότερα οπτικά κύτταρα από ό,τι το μάτι άλλων πλασμάτων. Ο αριθμός των οπτικών κυττάρων καθορίζει την ικανότητα του ματιού να βλέπει μικρά αντικείμενα από απόσταση. Μολονότι ο αμφιβληστροειδής του ανθρώπινου ματιού περιέχει περίπου 200.000 οπτικά κύτταρα ανά τετραγωνικό χιλιοστόμετρο, τα περισσότερα πουλιά έχουν τριπλάσιο αριθμό κυττάρων, ενώ τα γεράκια, οι γύπες και οι αετοί έχουν ένα εκατομμύριο ή και περισσότερα οπτικά κύτταρα ανά τετραγωνικό χιλιοστόμετρο». Εκτός αυτού, μερικά πουλιά έχουν το επιπρόσθετο πλεονέκτημα των δύο βοθρίων​—δηλαδή περιοχών μέγιστης οπτικής ανάλυσης—​σε κάθε μάτι, με αποτέλεσμα να αντιλαμβάνονται καλύτερα την απόσταση και την ταχύτητα. Τα πουλιά που κυνηγούν ιπτάμενα έντομα έχουν παρόμοιες δυνατότητες.

Τα πουλιά έχουν επίσης ασυνήθιστα μαλακό φακό ο οποίος εστιάζει αστραπιαία. Φανταστείτε πόσο επικίνδυνες θα ήταν οι πτήσεις τους​—ιδιαίτερα στα δάση και στις πυκνόφυτες περιοχές—​αν όλα φαίνονταν θαμπά. Ναι, τι σοφία είναι έκδηλη στο σχεδιασμό της όρασης των πτηνών!*

Η Ηλεκτροαίσθηση
Η σκηνή που περιγράφηκε νωρίτερα με την κρυμμένη χωματίδα και τον καρχαρία συνέβη στην πραγματικότητα στη διάρκεια μιας επιστημονικής μελέτης για τους καρχαρίες. Οι ερευνητές ήθελαν να μάθουν αν οι καρχαρίες και τα σελάχια αντιλαμβάνονταν τα ασθενέστατα ηλεκτρικά πεδία που παράγουν τα ζωντανά ψάρια.* Για να το εξακριβώσουν, έκρυψαν ηλεκτρόδια στον αμμώδη πυθμένα του ενυδρείου των καρχαριών και διοχέτευσαν την ανάλογη τάση. Ποιο ήταν το αποτέλεσμα; Μόλις πλησίασε ο καρχαρίας τα ηλεκτρόδια, τους επιτέθηκε με μανία.

Οι καρχαρίες διαθέτουν τη λεγόμενη παθητική ηλεκτροαίσθηση​—αντιλαμβάνονται τα ηλεκτρικά πεδία όπως ακριβώς το αφτί ακούει παθητικά τον ήχο. Αλλά τα ηλεκτροφόρα ψάρια έχουν ενεργή ηλεκτροαίσθηση. Όπως η νυχτερίδα που εκπέμπει κάποιο ακουστικό σήμα και αντιλαμβάνεται την ηχώ, έτσι και αυτά τα ψάρια εκπέμπουν ηλεκτρικά κύματα ή παλμούς, ανάλογα με το είδος, και κατόπιν, με ειδικούς δέκτες, ανιχνεύουν τυχόν διαταράξεις αυτών των πεδίων.* Με αυτόν τον τρόπο, τα ηλεκτροφόρα ψάρια μπορούν να εντοπίσουν εμπόδια, πιθανά θηράματα, ή ακόμη και το ταίρι τους.

Εσωτερική Πυξίδα
Σκεφτείτε πώς θα ήταν η ζωή αν το σώμα σας ήταν εξοπλισμένο με εσωτερική πυξίδα. Σίγουρα δεν θα κινδυνεύατε να χαθείτε! Μέσα στο σώμα ορισμένων πλασμάτων, μεταξύ των οποίων είναι οι μέλισσες και οι πέστροφες, οι επιστήμονες έχουν βρει μικροσκοπικούς κρυστάλλους μαγνητίτη, μιας φυσικής μαγνητικής ουσίας. Τα κύτταρα που περιέχουν αυτούς τους κρυστάλλους συνδέονται με το νευρικό σύστημα. Ως εκ τούτου, οι μέλισσες και οι πέστροφες έχουν αποδειχτεί ικανές να ανιχνεύουν μαγνητικά πεδία. Οι μέλισσες χρησιμοποιούν μάλιστα το μαγνητικό πεδίο της γης για να κατασκευάζουν τις κυψέλες τους και για να προσανατολίζονται.

Οι ερευνητές έχουν ανακαλύψει επίσης μαγνητίτη σε ένα είδος βακτηρίων που ζουν σε ιζήματα του θαλάσσιου πυθμένα. Όταν το ίζημα διαταράσσεται, το μαγνητικό πεδίο της γης επιδρά στο μαγνητίτη ευθυγραμμίζοντας τα βακτήρια με τέτοιον τρόπο ώστε να προωθούνται ξανά με ασφάλεια στον πυθμένα όπου κατοικούν. Αν δεν συνέβαινε αυτό, θα πέθαιναν.

Πολλά μεταναστευτικά ζώα​—πουλιά, χελώνες, σολομοί και διάφορα κήτη—​μπορεί επίσης να έχουν μαγνητική αίσθηση. Ωστόσο, φαίνεται πως δεν βασίζονται μόνο σε αυτή την αίσθηση αλλά, αντίθετα, προσανατολίζονται με τη βοήθεια μιας ποικιλίας αισθήσεων. Οι σολομοί, λόγου χάρη, χρησιμοποιούν προφανώς την ισχυρή αίσθηση όσφρησης που διαθέτουν για να βρουν τα νερά όπου γεννήθηκαν. Τα ευρωπαϊκά ψαρόνια προσανατολίζονται με τη βοήθεια του ήλιου, ενώ μερικά άλλα πουλιά με τη βοήθεια των άστρων. Αλλά όπως επισήμανε ο καθηγητής ψυχολογίας Χάουαρντ Κ. Χιουζ στο βιβλίο του Εξωτικές Αισθήσεις​—Ένας Κόσμος Πέρα από τις Ανθρώπινες Εμπειρίες (Sensory Exotica​—A World Beyond Human Experience), «είναι προφανές ότι πρέπει να καταβάλουμε ακόμη πολλές προσπάθειες για να κατανοήσουμε αυτά καθώς και άλλα μυστήρια της φύσης».

Ζηλευτά Αφτιά
Σε σύγκριση με τους ανθρώπους, πολλά πλάσματα διαθέτουν εκπληκτική ακοή. Μολονότι εμείς μπορούμε να ακούμε ήχους με συχνότητες που κυμαίνονται από 20 ως 20.000 χερτζ (κύκλους ανά δευτερόλεπτο), οι σκύλοι μπορούν να ακούσουν συχνότητες από 40 ως 46.000 χερτζ και τα άλογα από 31 ως 40.000 χερτζ. Οι ελέφαντες και τα βοοειδή μπορούν να ακούσουν υπόηχους (ήχους με συχνότητες χαμηλότερες από αυτές που ακούει ο άνθρωπος) κάτω των 16 χερτζ. Επειδή οι χαμηλές συχνότητες φτάνουν πιο μακριά, οι ελέφαντες πιθανόν να μπορούν να επικοινωνήσουν σε απόσταση μεγαλύτερη των τεσσάρων και πλέον χιλιομέτρων. Μερικοί ερευνητές λένε μάλιστα ότι θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε αυτά τα ζώα προκειμένου να μας προειδοποιούν έγκαιρα για σεισμούς και σφοδρές κακοκαιρίες​—φαινόμενα κατά τα οποία εκπέμπονται υπόηχοι.

Τα έντομα, επίσης, έχουν μεγάλο εύρος ακοής​—μερικά ακούν υπέρηχους δύο και πλέον οκτάβες υψηλότερους από αυτές που ακούει το ανθρώπινο αφτί και άλλα ακούν υπόηχους. Μερικά έντομα ακούν μέσω λεπτών, επίπεδων μεμβρανών που μοιάζουν με το τύμπανο του αφτιού, οι οποίες υπάρχουν σε όλα σχεδόν τα μέρη του σώματός τους εκτός από το κεφάλι. Άλλα ακούν με τη βοήθεια λεπτών τριχιδίων τα οποία ανταποκρίνονται όχι μόνο στον ήχο αλλά και στις πιο απαλές κινήσεις στον αέρα, όπως αυτές που κάνει το ανθρώπινο χέρι. Αυτή η ευαισθησία εξηγεί το λόγο για τον οποίο είναι τόσο δύσκολο να χτυπήσει κανείς μια μύγα!

Φανταστείτε να μπορούσατε να ακούσετε τα βήματα ενός εντόμου! Τέτοια εκπληκτική ακοή διαθέτει το μοναδικό ιπτάμενο θηλαστικό στον κόσμο​—η νυχτερίδα. Ασφαλώς, οι νυχτερίδες χρειάζονται εξειδικευμένη ακοή για να προσανατολίζονται στο σκοτάδι και να πιάνουν έντομα με τη βοήθεια του ηχοεντοπισμού, ή αλλιώς σόναρ.* Ο καθηγητής Χιουζ λέει: «Φανταστείτε ένα σύστημα σόναρ πιο περίπλοκο από αυτό που διαθέτουν τα πλέον προηγμένα υποβρύχιά μας. Τώρα φανταστείτε ότι αυτό το σύστημα χρησιμοποιείται από μια μικρή νυχτερίδα η οποία χωράει άνετα στην παλάμη του χεριού σας. Όλοι οι υπολογισμοί που επιτρέπουν στη νυχτερίδα να προσδιορίζει την απόσταση, την ταχύτητα, ακόμη και το συγκεκριμένο είδος εντόμου που έχει ως στόχο της πραγματοποιούνται από έναν εγκέφαλο μικρότερο από το νύχι του αντίχειρά σας!»

Επειδή ο ακριβής ηχοεντοπισμός εξαρτάται και από την ποιότητα του ηχητικού σήματος που εκπέμπεται, οι νυχτερίδες έχουν την «ικανότητα να ελέγχουν τον τόνο της φωνής τους με τρόπους που θα ζήλευε κάθε τραγουδιστής όπερας», λέει ένα σύγγραμμα.* Προφανώς μέσω των πτυχώσεων που υπάρχουν στο δέρμα της μύτης ορισμένων ειδών, οι νυχτερίδες μπορούν επίσης να συγκεντρώνουν τον ήχο σε δέσμες. Όλες αυτές οι δυνατότητες συμβάλλουν στη δημιουργία ενός συστήματος ηχοεντοπισμού τόσο περίπλοκου ώστε μπορεί να παράγει μια «ακουστική εικόνα» αντικειμένων τόσο λεπτών όσο μια ανθρώπινη τρίχα!

Εκτός από τις νυχτερίδες, υπάρχουν και δύο τουλάχιστον είδη πουλιών​—οι κολλοκάλιες της Ασίας και της Αυστραλίας και οι στεατόρνιθες της τροπικής Αμερικής​—τα οποία επίσης διαθέτουν σύστημα ηχοεντοπισμού. Εντούτοις, φαίνεται πως χρησιμοποιούν αυτή την ικανότητα απλώς για να προσανατολίζονται στις σκοτεινές σπηλιές όπου κουρνιάζουν.

Ηχοεντοπισμός στη Θάλασσα
Τα οδοντοκητώδη χρησιμοποιούν και αυτά τον ηχοεντοπισμό, αν και οι επιστήμονες δεν έχουν ανακαλύψει ακόμη τον ακριβή τρόπο λειτουργίας του. Ο ηχοεντοπισμός του δελφινιού αρχίζει με διακριτά «κλικ», τα οποία πιστεύεται πως δημιουργούνται, όχι στο λάρυγγα, αλλά στο ρινικό σύστημα. Ο ωοειδής λιπώδης ιστός που υπάρχει ψηλά στο κεφάλι του δελφινιού συγκεντρώνει τον ήχο σε μια δέσμη η οποία «φωτίζει» το πεδίο που υπάρχει μπροστά στο ζώο. Πώς ακούν τα δελφίνια την ηχώ τους; Από ό,τι φαίνεται, όχι με τα αφτιά τους, αλλά με την κάτω σιαγόνα τους και τα συναφή όργανα, τα οποία συνδέονται με το μέσο αφτί. Αξίζει να σημειωθεί ότι σε αυτή την περιοχή υπάρχει το ίδιο είδος λίπους που έχει και ο ωοειδής ιστός στο κεφάλι του δελφινιού.

Τα ηχοεντοπιστικά «κλικ» του δελφινιού μοιάζουν καταπληκτικά με μια μαθηματική κυματομορφή η οποία ονομάζεται συνάρτηση Γκάμπορ. Αυτή η συνάρτηση, λέει ο Χιουζ, αποδεικνύει ότι τα «κλικ» του δελφινιού «αποτελούν ένα σχεδόν ιδεώδες από μαθηματική άποψη ηχοεντοπιστικό σήμα».

Τα δελφίνια μπορούν να προσαρμόζουν την ισχύ των ηχοεντοπιστικών τους «κλικ», ποικίλλοντάς την από απλό ψίθυρο ως εκκωφαντικό θόρυβο έντασης 220 ντεσιμπέλ. Πόσο δυνατός είναι ένας τέτοιος θόρυβος; Σκεφτείτε, η δυνατή μουσική ροκ μπορεί να έχει ένταση 120 ντεσιμπέλ και οι βολές πυροβολικού 130 ντεσιμπέλ. Εξοπλισμένα με πολύ πιο ισχυρό ηχητικό ανιχνευτή, τα δελφίνια μπορούν να ανιχνεύσουν αντικείμενα τόσο μικρά όσο μια μπάλα οχτώ εκατοστών από απόσταση 120 μέτρων, ή ίσως και περισσότερο σε ήσυχα νερά.

Όταν συλλογίζεστε τις εκπληκτικές αισθήσεις που είναι έκδηλες στον έμβιο κόσμο, δεν σας γεμίζει αυτό με δέος και θαυμασμό; Οι ταπεινοί, ενημερωμένοι άνθρωποι συνήθως έτσι αισθάνονται—πράγμα που μας επαναφέρει στο ερώτημα σχετικά με το πώς είμαστε εμείς πλασμένοι. Ομολογουμένως, οι αισθήσεις μας συχνά ωχριούν σε σχέση με αυτές ορισμένων ζώων και εντόμων. Εντούτοις, μόνο εμείς συγκινούμαστε από αυτά που παρατηρούμε στη φύση. Γιατί έχουμε τέτοια αισθήματα; Επίσης, γιατί προσπαθούμε, όχι απλώς να καταλάβουμε τις λειτουργίες των έμβιων όντων, αλλά και να κατανοήσουμε το σκοπό τους καθώς και να μάθουμε τη δική μας θέση ανάμεσά τους;

Υπάρχουν περίπου 100 είδη κροταλιών, ανάμεσα στα οποία είναι οι αγκιστρόδοντες και οι μοκασσίνοι των υδάτων.

Οι αναγνώστες που ενδιαφέρονται για το ερώτημα του αν η ζωή είναι αποτέλεσμα εξέλιξης ή ευφυούς σχεδίου προσκαλούνται να διαβάσουν το βιβλίο Ζωή​—Πώς Βρέθηκε Εδώ; Από Εξέλιξη ή από Δημιουργία;, το οποίο είναι έκδοση των Μαρτύρων του Ιεχωβά.

Όταν βυθίζονται στο νερό, όλα τα ζωντανά πλάσματα, περιλαμβανομένων και των ανθρώπων, εκπέμπουν ένα ασθενέστατο, αλλά ανιχνεύσιμο, ηλεκτρικό πεδίο.

Τα ηλεκτροφόρα ψάρια στα οποία αναφερόμαστε εδώ παράγουν ασθενέστατες εκκενώσεις. Δεν πρέπει να συγχέονται με τα ηλεκτροφόρα ψάρια που παράγουν ρεύμα πολύ υψηλότερων τάσεων, όπως είναι τα ηλεκτροφόρα σελάχια και χέλια, τα οποία ζαλίζουν το πλάσμα που θα δεχτεί την εκκένωση είτε ενώ βρίσκονται σε άμυνα είτε κυνηγώντας τροφή. Τα ηλεκτροφόρα χέλια μπορούν να θανατώσουν ακόμη και άλογο!

Η οικογένεια των νυχτερίδων αποτελείται από περίπου 1.000 είδη. Αντίθετα με την επικρατούσα άποψη, όλα έχουν καλή όραση, αλλά δεν χρησιμοποιούν όλα τον ηχοεντοπισμό. Μερικά, όπως οι καρποφάγες νυχτερίδες, χρησιμοποιούν την άριστη νυχτερινή τους όραση για να βρουν τροφή.

Οι νυχτερίδες εκπέμπουν ένα περίπλοκο σήμα με συχνότητες που κυμαίνονται από 20.000 ως 120.000 ή και περισσότερα χερτζ.

Έντομα Φυλαχτείτε!

«Κάθε μέρα, γύρω στο σούρουπο, συμβαίνει ένα πραγματικά εκπληκτικό γεγονός κάτω από τους κυματιστούς λόφους κοντά στο Σαν Αντόνιο του Τέξας [ΗΠΑ]», λέει το βιβλίο Εξωτικές Αισθήσεις​—Ένας Κόσμος Πέρα από τις Ανθρώπινες Εμπειρίες. «Ίσως νομίζετε ότι, πέρα μακριά, είδατε να υψώνεται ένα τεράστιο μαύρο σύννεφο από τα βάθη της γης. Ωστόσο, εκείνο που σκοτεινιάζει τον απογευματινό ουρανό δεν είναι ένα σύννεφο καπνού, αλλά η μαζική έξοδος των 20 εκατομμυρίων μεξικανικών νυχτερίδων μολοσσών από τα βάθη της Σπηλιάς Μπράκεν».

Σύμφωνα με μια πιο πρόσφατη εκτίμηση, ο αριθμός των νυχτερίδων που βγαίνουν από τη Σπηλιά Μπράκεν είναι 60 εκατομμύρια. Πετώντας 3.000 μέτρα ψηλά στο νυχτερινό ουρανό, κυνηγούν την αγαπημένη τους τροφή, τα έντομα. Μολονότι ο νυχτερινός ουρανός θα πρέπει να βρίθει από υπερηχητικές κραυγές νυχτερίδων, δεν δημιουργείται σύγχυση, επειδή καθένα από αυτά τα μοναδικά θηλαστικά είναι εφοδιασμένο με ένα εξαιρετικά περίπλοκο σύστημα ανίχνευσης της δικής του ηχούς.

https://wol.jw.org/el