Με τον ιό του Δυτικού Νείλου «ζούμε» τα καλοκαίρια μας από το 2010 και μετά. Με την ελονοσία είμαστε «παλιοί γνωστοί». Λίγο πριν από τους περυσινούς Ολυμπιακούς Αγώνες του Ρίο μάθαμε εξ αποστάσεως τον ιό Ζίκα. Ο δάγκειος πυρετός εμφανίζεται εδώ και δεκαετίες σε πάνω από 100 χώρες παγκοσμίως. Ο πυρετός Chikungunya, η «τύφλωση των ποταμών» και η λεμφική φιλαρίαση –η θεραπεία των οποίων με ένα νέο φάρμακο χάρισε το 2015 στους βιοχημικούς Ουίλιαμ Κάμπελ και Σατόσι Ομούρα το Νομπέλ Ιατρικής και Φυσιολογίας–, και σε περιορισμένη γεωγραφική κλίμακα, στη βορειοδυτική περιοχή του Νίγηρα, ο πυρετός της ρηξιγενούς κοιλάδας. Λοιμώξεις με «εξωτικές» ονομασίες και ένα βασικό κοινό: για τη μετάδοσή τους ευθύνονται έντομα με μια ιδιαίτερη… αδυναμία στο αίμα.

Εκτιμάται ότι σχεδόν μία στις έξι λοιμώξεις σε παγκόσμιο επίπεδο (ποσοστό 17%) οφείλεται σε παθογόνα που μεταδίδονται από διαβιβαστές. Αυτοί ευθύνονται για περισσότερα από ένα δισεκατομμύριο περιστατικά νόσησης και ένα εκατομμύριο θανάτους από λοιμώξεις. Είναι ενδεικτικό ότι από τον δάγκειο πυρετό κινδυνεύουν πάνω από 2,5 εκατομμύρια άτομα σε περισσότερες από 100 χώρες παγκοσμίως, ενώ μόνο η ελονοσία ευθύνεται για 400.000 θανάτους ετησίως, οι περισσότεροι εκ των οποίων αφορούν παιδιά κάτω των πέντε ετών. Σύμφωνα δε με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, τουλάχιστον ο μισός πληθυσμός του πλανήτη, κυρίως στις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες, κινδυνεύει από νόσους που μεταδίδονται από διαβιβαστές.

Οπως εξηγεί στην «Κ» ο επιστημονικός συνεργάτης του ΚΕΕΛΠΝΟ, αναπληρωτής καθηγητής Παθολογίας-Λοιμώξεων στο ΕΚΠΑ Σωτήρης Τσιόδρας, «οι διαβιβαστές είναι ζώντες οργανισμοί που μεταφέρουν μεταδοτικές ασθένειες μεταξύ ανθρώπων ή από τα ζώα στον άνθρωπο».

Οι διαβιβαστές

Οι πιο γνωστοί διαβιβαστές είναι έντομα, και κυρίως κουνούπια, τσιμπούρια, ψύλλοι, σκνίπες, μύγες, ακόμα και προνύμφες των γλυκών νερών, που ρουφώντας το αίμα ενός μολυσμένου από την ασθένεια οργανισμού (ζώου ή ανθρώπου) «καταπίνουν» τους παθογόνους μικροοργανισμούς, τους οποίους εν συνεχεία μεταδίδουν, πάλι με τσίμπημα, σε άλλο άτομο.

Ετσι, οι ιοί που μεταδίδονται με τα κοινά κουνούπια είναι ο ιός του Δυτικού Νείλου, η ιαπωνική εγκεφαλίτιδα και η λεμφική φιλαρίαση, με το ανωφελές κουνούπι η ελονοσία και με το κουνούπι-τίγρης ο κίτρινος πυρετός, ο ιός Ζίκα, ο δάγκειος πυρετός και ο πυρετός Chikungunya. Με τις σκνίπες μεταδίδεται η λεϊσμανίαση, με τις μύγες τσε τσε η ασθένεια του ύπνου, με τους ψύλλους η πανούκλα και οι ρικέτσιες (βακτήρια που προκαλούν τύφο), με τις μαύρες μύγες η ογκοκερκίαση – γνωστή και ως νόσος τύφλωσης των ποταμών, με τα τσιμπούρια οι ρικέτσιες, ο αιμορραγικός πυρετός Κριμαίας – Κόνγκο, ο πυρετός-Q, και η μπορρελίωση, και από τα σαλιγκάρια του γλυκού νερού η σχιστοστωμίαση.

Η παγκοσμιοποίηση

Μπορεί ορισμένες από αυτές τις ασθένειες να χαρακτηρίζονται «τροπικές», ωστόσο υπάρχει πάντα ο κίνδυνος επέκτασής τους σε άλλη περιοχή του πλανήτη, από αυτή στην οποία αρχικά εντοπίστηκαν. «Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που ευθύνονται γι’ αυτό», σημειώνει ο κ. Τσιόδρας και συνεχίζει: «Πολύ σημαντική είναι η παγκοσμιοποίηση των ταξιδιών και του εμπορίου. Παραδείγματος χάριν, εικάζεται ότι ο ιός του Δυτικού Νείλου μεταφέρθηκε στις ΗΠΑ από κουνούπια που είχαν εγκλωβιστεί σε μεγάλα λάστιχα του εμπορίου που εισήχθησαν από την Αφρική. Επιπλέον, η χωρίς σχέδιο αστικοποίηση, οι αλλαγές στη γεωργία και οι κλιματικές αλλαγές διαταράσσουν το φυσικό περιβάλλον και μπορεί να οδηγήσουν σε πολλαπλασιασμό του πληθυσμού των διαβιβαστών και άρα σε αυξημένο κίνδυνο εκδήλωσης επιδημιών».

Στην Ελλάδα, οι κύριες απειλές αυτή την περίοδο είναι ο ιός του Δυτικού Νείλου και η ελονοσία, ενώ σε επιφυλακή είναι οι αρμόδιες αρχές για το ενδεχόμενο να «εισαχθεί» στην Ελλάδα ο δάγκειος πυρετός και ο ιός Ζίκα. Αναφορικά με τον ιό του Δυτικού Νείλου, φέτος και έως τα μέσα της εβδομάδας είχαν καταγραφεί 20 κρούσματα σε ανθρώπους, με σχετικά περιορισμένη γεωγραφική κατανομή στην Περιφερειακή Ενότητα Αργολίδας. «Δεν θα είναι καθόλου έκπληξη εάν δούμε περιστατικά της νόσου και σε άλλες περιοχές της χώρας, πιθανόν με παρόμοια γεωγραφικά περιστατικά», επισημαίνει ο κ. Τσιόδρας, τονίζοντας: «Γι’ αυτό έχει μεγάλη σημασία η τήρηση των μέτρων ατομικής προστασίας από τα κουνούπια σε όλη την επικράτεια».

Πώς θα προληφθούν τα νοσήματα

Σύμφωνα με τον κ. Σωτήρη Τσιόδρα, τα ενδεδειγμένα μέτρα για τον έλεγχο-πρόληψη επιδημιών νοσημάτων που μεταδίδονται από διαβιβαστές είναι η επιδημιολογική επιτήρησή τους, η «παρακολούθηση» των ίδιων των διαβιβαστών με ειδικά εντομολογικά προγράμματα και η έγκαιρη εφαρμογή κατάλληλων ολοκληρωμένων προγραμμάτων καταπολέμησης κουνουπιών ακόμα και με τη χρήση νέων μεθόδων, όπως η «απελευθέρωση» σε έναν πληθυσμό κουνουπιών γενετικά τροποποιημένων διαβιβαστών προκειμένου να αποφευχθεί η αναπαραγωγή τους, όπως έγινε πρόσφατα στη Βραζιλία. Επιπλέον, η λήψη μέτρων ατομικής προστασίας από τα κουνούπια, και συγκεκριμένα η χρήση εγκεκριμένων εντομοαπωθητικών σώματος και περιβάλλοντος, η αποφυγή δημιουργίας λιμναζόντων υδάτων σε αυλές και μπαλκόνια, τα κατάλληλα ρούχα (μακριά μανίκια και παντελόνια), είναι πρωταρχικής σημασίας για την πρόληψη αυτών των νοσημάτων.