Πολλά σκοτεινά σημεία από την τραγωδία του αεροσκάφους της εταιρείας Helios Airways​ της πτήσης 522, στις 14 Αυγούστου 2005 φωτίστηκαν από την κατάθεση που έδωσε στο δικαστήριο της Κύπρου ο ένας από τους δύο πιλότους των F-16 που προσέγγισαν το αεροσκάφος και προσπάθησαν να έρθουν σε επικοινωνία μαζί του, χωρίς αποτέλεσμα.

Ένα κρίσιμο ζήτημα που απαντήθηκε είναι ότι παρά το γεγονός ότι υπήρξαν ισχυρά στοιχεία για κατάσταση RENEGADE, δηλαδή για ενδεχόμενη τρομοκρατική ενέργεια (κατάληψη αεροσκάφους και εν συνεχεία κατεύθυνσή του επάνω σε επίγειους στόχους, όπως έγινε στις 11 Σεπτεμβρίου του 2001 στη Ν.Υόρκη) ουδέποτε τέθηκε θέμα “ενεργητικής αναχαίτισης” αποδεικνύοντας κατ’αυτό τον τρόπο μία τεράστια τρύπα στην ασφάλεια της χώρας.

Στην ακροαματική διαδικασία, κατέθεσε εκ μέρους της κατηγορούσας αρχής ο επισμηναγός Παναγιώτης Αθανασόπουλος, επικεφαλής του σχηματισμού δύο F16 που απογειώθηκαν από τη βάση της Τανάγρας για να αναχαιτίσουν το μοιραίο αεροσκάφος, το οποίο έκανε γύρους πάνω από την Κέα και δεν απαντούσε στις κλήσεις του Κέντρου Ελέγχου Πτήσεων Αθηνών (ΚΕΠΑΘ).

Ο Π.Αθανασόπουλος, ο οποίος δήλωσε ότι είναι εκπαιδευμένος στις αναχαιτίσεις και στη συνοδεία πολιτικών αεροσκαφών, ανέλυσε το οπτικογραφημένο υλικό που καταγράφηκε από τις κάμερες των δύο μαχητικών, καθώς και τις επικοινωνίες που έκανε ο ίδιος ως επικεφαλής με τα ραντάρ της πολεμικής αεροπορίας, με το ΚΕΠΑΘ, αλλά και τις προσπάθειες που κατάβαλε για να επικοινωνήσει μέσω ασυρμάτου με το πιλοτήριο του μοιραίου αεροσκάφους.

Οπως είπε ο επισμηναγός από τη στιγμή που ήρθαν σε οπτική επαφή με το Boeing, προσπάθησε επανειλημμένως με ταλαντεύσεις των πτερύγων του F16 να ειδοποιήσει το μοιραίο Boeing.

Οπως εξήγησε, σύμφωνα με το παράρτημα ΙΙ του Διεθνούς Οργανισμού Πολιτικής Αεροπορίας (ICAO), οι ταλαντεύσεις των πτερύγων καταδεικνύουν σε ένα αεροσκάφος ότι αναχαιτίζεται και ότι πρέπει να ακολουθήσει το αεροσκάφος που διεξάγει την αναχαίτιση. Από την πλευρά του, το αναχαιτισμένο αεροσκάφος πρέπει να απαντήσει επίσης με ταλάντευση των πτερύγων του, πράγμα που σημαίνει ότι καταλαβαίνει και συμμορφώνεται.

”Αυτό περίμενα να δω από το Boeing, αλλά δεν το είδα”, ανέφερε απαντώντας στις ερωτήσεις της κατηγορούσας αρχής ο κ. Αθανασόπουλος.

Στην παρουσίαση του οπτικογραφημένου υλικού, ακούγεται η φωνή του κ. Αθανασόπουλου να ειδοποιεί, πότε το ΚΕΠΑΘ και πότε το σταθμό των στρατιωτικών ραντάρ, ότι ”έχω κάνει τα οπτικά σήματα αναχαίτισης, (αλλά) το αεροσκάφος συνεχίζει με δεξιά στροφή και δεν ανταποκρίνεται”.

Ο Π. Αθανασόπουλος είπε πως μετά τις ταλαντεύσεις των πτερύγων του F16 και τη μη ανταπόκριση από το Boeing και κατόπιν οδηγιών από το σταθμό των ραντάρ, πήγε ακόμη πιο κοντά στο αεροσκάφος, προκειμένου να δει τι συμβαίνει στο πιλοτήριο του μοιραίου Boeing.

Ακολούθως και ενώ το αεροσκάφος βρισκόταν στα 34.000 πόδια, ο ειδοποιεί ότι “στη θέση του κυβερνήτη δεν βλέπει κανέναν, ενώ στο κάθισμα του συγκυβερνήτη βλέπει έναν άνθρωπο γερμένο μπροστά. Εκείνη τη στιγμή το αεροσκάφος βρισκόταν στα 34.000 πόδια”.

Παράλληλα, ειδοποίησε ότι στην καμπίνα των επιβατών επικρατούσε σκοτάδι και ότι από το φως που έμπαινε στη καμπίνα από τα παράθυρα διέκρινε ότι είχαν πέσει οι μάσκες, καθώς και δύο άτομα που φορούσαν τις μάσκες τους.

Την ίδια ώρα, προσπαθεί να επικοινωνήσει μέσω ασυρμάτου με το αεροσκάφος. ”Αεροσκάφος της Ηλιος πάνω από την Κέα, έχετε αναχαιτιστεί από το αεροσκάφος της Ελληνικής Αεροπορίας Περσέας 400, παρακαλώ αναγνωρίστε”, έλεγε ο επισμηναγός χωρίς καμία ανταπόκριση.

Μάλιστα είπε ότι ότι προσπάθησε να κάνει οπτικά σήματα στους δύο ανθρώπους που είδε ότι φορούσαν τις μάσκες τους χωρίς αποτέλεσμα.

Οπως είπε, ενώ το αεροσκάφος ξεκίνησε να χάνει ύψος, κάποια στιγμή είδε ένα άτομο, που δεν φορούσε στολή πιλότου, αλλά μπλε γιλέκο και γαλάζιο πουκάμισο, να εισέρχεται στο πιλοτήριο, να κάθεται στη θέση του κυβερνήτη, να φορά τα ακουστικά και να βάζει τα χέρια στο τιμόνι.

Σύμφωνα με τον Αθανασόπουλο, το αεροσκάφος από κλίση δεξιά που είχε, παρουσιάζει μεγάλη αριστερή κλίση, ενώ αντιστρέφει ξανά την αριστερή κλίση και αυξάνει ταχύτητα και κάνει άνοδο. Προφανώς είναι η στιγμή που ο ιπτάμενος φροντιστής έβγαλε τον αυτόματο πιλότο.

Ωστόσο στη συνέχεια, ο εισμηναγός έσπασε τον κλειστό σχηματισμό με τον οποίο ακολουθούσε από κοντά το αεροσκάφος, επειδή του δημιουργήθηκε ανησυχία ότι το Boeing θα έχανε τη στήριξή του επειδή το αεροσκάφος μείωνε ”ραγδαία” την ταχύτητά του.

Όπως είπε στο δικαστήριο ο πιλότος της Π.Α., συνέχισε να κάνει οπτικά νοήματα με το χέρι του στον άνθρωπο που βρισκόταν στο πιλοτήριο χωρίς όμως κανένα αποτέλεσμα.

Σε κάποια στιγμή, ο ίδιος είδε ότι ο άνθρωπος που βρισκόταν στο πιλοτήριο τον αντιλήφθηκε, γύρισε προς το μέρος του και τον κοίταξε. Αμέσως του έκανε το χέρι το σήμα για προσγείωση και έκανε ένα ελιγμό, αλλά ο άνθρωπος στο πιλοτήριο δεν συμμορφώθηκε με τις υποδείξεις του.

Οπως είπε, το πρόσωπο που βρισκόταν στο πιλοτήριο αντίθετα το έδειξε κάτι με το δεξί του δείκτη προς τα κάτω. Προφανώς του έδειξε ότι θα προσπαθούσε να το προσγειώσει.

Ακολούθως το πρόσωπο, ”κοίταξε μπροστά και δεν κοίταξε προς το μέρος μου μέχρι την πρόσκρουση”, είπε ο αξιωματικός της Π.Α.

Ερωτηθείς από το Δικαστήριο αν η κίνηση του χεριού προς τα κάτω σημαίνει κάτι, είπε ότι δεν μπορεί να γνωρίζει.

Σε αυτό το στάδιο, ακούστηκε από το οπτικογραφημένο υλικό και όπως εξήγησε ο κ. Αθανασόπουλος, άλλος ένας σχηματισμός από μαχητικά Mirage 2000 απογειώθηκε από την Τανάγρα.

Στη συνέχεια, το Boeing ξεκίνησε να χάνει συνεχώς ύψος και τα μαχητικά αναγκάστηκαν να σπάσουν το σχηματισμό.

Η πτώση συνεχίστηκε μέχρι την πρόσκρουση, οπόταν ακούγεται από το οπτικογραφημένο υλικό η φωνή του Αθανασόπουλου να λέει στον ασύρματο ”May Day May Day έχουμε πρόσκρουση πολιτικού αεροσκάφους, το αεροσκάφος έχει πέσει σε κορφή βουνού”.

Οπως εξήγησε, έβλεπε το μακάβριο θέαμα από ψηλά, επειδή το αεροσκάφος λίγο πριν την πρόσκρουση οριζοντιοποιήθηκε, η πρόσκρουση έγινε πρώτα με την κοιλιά και όχι με το ρύγχος του Boeing. Ακολούθως, το αεροσκάφος ξεκίνησε να σέρνεται, ενώ ένα κομμάτι της ατράκτου σπάει και άρχισαν να πετάγονται πράγματα απ’ έξω.

Στη συνέχεια άρχισε να διαλύεται το περίβλημα της ατράκτου και να αποκαλύπτονται οι δοκοί του σκάφους, ενώ ακολούθως το πιλοτήριο αποσπάστηκε από το υπόλοιπο τμήμα ”και έφυγε σαν μετεωρίτης”.

Με το σύρσιμο του αεροσκάφους άρχισαν οι πτέρυγες να διαλύονται, ενώ η ουρά συμπιεζόταν προς τα μπρος.

Σύμφωνα με τον κ. Αθανασόπουλο, η δική του κάμερα, από τα 30 λεπτά χρόνου, έγραψε μόνο τα 25 διότι είχε καταγραμμένη μια προηγούμενη πτήση, ενώ η κάμερα του δεύτερου μαχητικού δεν ξεκίνησε από την αρχή την καταγραφή, κατ’ εντολή του ιδίου, προκειμένου ”να εκμεταλλευτούν και τα δύο 30λεπτα” της καταγραφής.

Το αεροπλάνο αναχώρησε από την Λάρνακα της Κύπρου με προορισμό την Πράγα (Τσεχία) με ενδιάμεση στάση στο αεροδρόμιο Ελευθέριος Βενιζέλος στην Αθήνα. Η αναχώρηση έγινε στις 09:07 από την Λάρνακα.

Στις 10:37 εισήλθε στο FIRΑθηνών αλλά δεν μπόρεσε να έρθει σε επαφή με τους ελεγκτές εναέριας κυκλοφορίας. Αφού διαπιστώθηκε ότι δεν υπάρχει επαφή με το αεροσκάφος ενεργοποιήθηκε η διαδικασία σύμφωνα με το σχέδιο για ανάλογες περιπτώσεις και διατάχτηκε από τον Αρχηγό Γ.Ε.Ε.Θ.Α. να απογειωθούν μαχητικά για να εντοπίσουν το αεροσκάφος.

Στις 11:05 απογειώθηκαν από την Νέα Αγχίαλο τα δύο μαχητικά F-16 τα οποία ήρθαν σε οπτική επαφή με το αεροπλάνο στις 11:18 και διαπίστωσαν ότι ο συγκυβερνήτης του αεροσκάφους ήταν αναίσθητος, ο κυβερνήτης δεν ήταν στην θέση του και είχε ενεργοποιηθεί το σύστημα παροχής οξυγόνου με μάσκες. Το αεροσκάφος μέχρι εκείνη την στιγμή πετούσε με τον αυτόματο πιλότο.

Κατευθυνόμενο προς Εύβοια σε κάποια στιγμή έστριψε νότια και στις 11:41 οι πιλότοι των μαχητικών είδαν τον αεροσυνοδό Ανδρέα Προδρόμου που είχε πτυχίο πιλότου να προσπαθεί να πάρει τον έλεγχο του αεροπλάνου.

Μετά από λίγο τα καύσιμα του αεροπλάνου τελείωσαν, σταμάτησε ο αριστερός (11:50) και ο δεξιός κινητήρας (12:00) και στις 12:05 συνετρίβη στην ορεινή περιοχή του Γραμματικού στην βόρεια Αττική.

Σύμφωνα με τις πρώτες εκτιμήσεις υπήρξε απότομη αποσυμπίεση του εσωτερικού του αεροσκάφους, καθώς ανάμεσα στα πτώματα των επιβατών υπήρχαν πολλά που φορούσαν μάσκες οξυγόνου.

Το αεροσκάφος είχε ιστορικό προβλημάτων στο σύστημα κλιματισμού. Οι ειδικοί πάντως δεν μπορούν να δικαιολογήσουν την πτώση από αυτήν μόνο την βλάβη και για ποιον λόγο δεν μπόρεσε ο κυβερνήτης να αντιμετωπίσει το πρόβλημα κατεβαίνοντας σε χαμηλό ύψος, όπως και γιατί δεν βρισκόταν στην θέση του. Τα «μαύρα κουτιά» που καταγράφουν το ιστορικό της πτήσης βρέθηκαν στο σημείο συντριβής και στάλθηκαν στη Γαλλία για ανάλυση.

Το αεροσκάφος μετέφερε 115 επιβάτες και 6μελές πλήρωμα. Από τους επιβάτες 67 θα αποβιβάζονταν στην Αθήνα και οι υπόλοιποι θα συνέχιζαν για τη Πράγα. Οι επιβάτες ήταν 93 ενήλικες και 22 άτομα κάτω των 18. Οι 103 ήταν Κύπριοι (οι περισσότεροι Έλληνες και λίγοι Αρμένιοι) και 12 Έλληνες υπήκοοι.

Από το σημείο συντριβής ανασύρθηκαν 118 πτώματα στο μεγαλύτερο μέρος τους απανθρακωμένα από την πυρκαγιά που ξέσπασε μετά την συντριβή. Από τις νεκροψίες προέκυψε ότι όλοι τους ήταν ζωντανοί κατά την ώρα της συντριβής, χωρίς όμως να είναι γνωστό αν διατηρούσαν τις αισθήσεις τους, και οι τοξικολογικές εξετάσεις δεν έδειξαν να υπήρχε κάποια ουσία που μπορεί να ανέπνευσαν ή να κατάπιαν.

Η αναγνώριση των πτωμάτων έγινε κυρίως μέσω σύγκρισης του DNA τους με δείγματα από συγγενείς πρώτου βαθμού. Όσα αναγνωρίστηκαν μεταφέρθηκαν και ενταφιάστηκαν στην Κύπρο.

Τον Οκτώβριο του 2006, δεκατέσσερις μήνες μετά τη συντριβή του αεροπλάνου, δόθηκε στη δημοσιότητα το πόρισμα της Ελληνικής Επιτροπή Διερεύνησης Ατυχημάτων και Ασφάλειας Πτήσεων υπό του Ακριβού Τσολάκη για τα αίτια της πτώσης.

Συνυπευθυνότητα στους μηχανικούς που έλεγξαν το αεροσκάφος για την τελευταία πτήση και τους χειριστές του αεροπλάνου της πτήσης HCY522, για διόρθωση των ρυθμίσεων – κυρίως της ρύθμισης manual στο ρυθμιστή συμπίεσης – που τροχοδρόμησαν τα επόμενα γεγονότα.

Σημειώνεται ότι για το ίδιο θέμα, η Boeing έχει ήδη αποδεχθεί, ότι στα καθοδηγητικά δεσμευτικά εγχειρίδια των μηχανικών και του συγκεκριμένου τύπου αεροσκάφους δεν υπήρχε σαφής υπόδειξη για τοποθέτηση του διακόπτη στο «manual». Επίσης στο Πόρισμα εξετάζεται το τι υπήρχε στις υποδείξεις του ανάλογου εγχειριδίου των χειριστών στο συγκεκριμένο αεροπλάνο.

Ευθύνη στους χειριστές, επειδή δεν πραγματοποίησαν έγκαιρα τις διορθωτικές επεμβάσεις με βάση τις προειδοποιήσεις που ελάμβαναν, έχοντας όμως υπόψη τα όσα έγιναν γνωστά για τις «διπλές» ηχητικές προειδοποιήσεις και ενδείξεις, τις οποίες επίσης μετά την αεροπορική τραγωδία άλλαξε η Boeing. Αποτέλεσμα ήταν οι χειριστές σε ελάχιστο χρόνο να καταβληθούν από τα συμπτώματα υποξαιμίας και να μην έχουν τον έλεγχο.

Το σύστημα ενεργειών του πληρώματος και η συνεννόηση μεταξύ χειριστών στο πιλοτήριο και αεροσυνοδών στην καμπίνα επιβατών (CRM), που δεν προέβλεπε καμία εκπαίδευση για ενέργειες, σε περίπτωση σοβαρού συμβάντος όπως το πέσιμο των μασκών οξυγόνου, παρά το γεγονός ότι για ώρα μετά το αεροσκάφος δεν προχωρούσε στην προβλεπόμενη άμεση κάθοδο και συνέχιζε πορεία στο ίδιο ύψος.

Τελικό αίτιο της πτώσης, ως απόρροια των προηγουμένων, ήταν η διακοπή της λειτουργίας των κινητήρων λόγω έλλειψης καυσίμων.