Ζηνοβία, η βασίλισσα της Παλμύρας

Η Ζηνοβία, μια δυναμική γυναίκα της Ανατολής, διετέλεσε βασίλισσα της Παλμύρας, μιας ρωμαϊκής αποικίας στην σημερινή Συρία από το 267 ή 268μ.Χ, έως το 272 μ.Χ. Προσπάθησε να αποσπάσει την χώρα της από την επιρροή των Ρωμαίων, αλλά απέτυχε κατέληξε δούλη πολυτελείας στην Ρώμη.

Για την καταγωγή της λίγα πράγματα είναι γνωστά. Το πλήρες όνομά της ήταν Σεπτιμία Ζηνοβία (Μπατ Ζαμπάι στα Αραμαϊκά) και γεννήθηκε περί το 240 μΧ. Αραβικές πηγές την παρουσιάζουν ως Ιουδαία, ενώ η ίδια ισχυριζόταν ότι άλλοτε ήταν απόγονος της Σεμιράμιδος, της θρυλικής βασίλισσας της Ασσυρίας και ότι άλλοτε καταγόταν από τους Πτολεμαίους και συγκεκριμένα από την Κλεοπάτρα.

Σε ηλικία 14 ετών παντρεύτηκε τον Οδαίναθο, που ήταν κυβερνήτης της Παλμύρας και υποτελής στη Ρώμη. Περί το 267, ο σύζυγός της είχε θέσει υπό τη κυριαρχία του μεγάλο μέρος της ρωμαϊκής Ανατολής από τους Πέρσες κατακτητές της.

Μετά τη δολοφονία του Οδαινάθου και του μεγαλύτερου γιού του Ηρώδη, από τον πρώτο του γάμο, το 267 ή 268, η Ζηνοβία ανέλαβε την αντιβασιλεία για λογαριασμό τού νεαρού γιου της Βαμπάλαθου (εξελληνισμένος τύπος του λατινικού Βαμπαλάτους), που έφερε και το ελληνικό όνομα Αθηνόδωρος.

Η Ζηνοβία αναγορεύτηκε σε βασίλισσα της Παλμύρας και ανάγκασε τον Βαμπάλαθο να λάβει τους τίτλους του πατέρα του «Bασιλεύς Bασιλέων» και «Corrector Totius Orientis» (Κυβερνήτης πάσης Ανατολής). Αντίθετα με τον δολοφονηθέντα συζυγός της Οδαίναθο, η Ζηνοβία δεν ανεχόταν να παραμένει υποτελής στους Ρωμαίους. Το 269 κατέλαβε την Αίγυπτο, κατόπιν κατέκτησε μεγάλο τμήμα της Μικράς Ασίας και ανακήρυξε την ανεξαρτησία της από τη Ρώμη.

Η Ρώμη δεν άργησε να απαντήσει. Εναντίον της εκστράτευσε αυτοπροσώπως ο αυτοκράτορας Αυρηλιανός το 272. Νίκησε τον στρατό της Ζηνοβίας σε δυό αποφασιστικές μάχες στην Αντιόχεια (σημερινή Αντάκια Τουρκίας) και στην Έμεσα (σημερινή Χομς Συρίας) και στην συνέχεια πολιόρκησε την Παλμύρα. Η Ζηνοβία και ο Βαμπάλαθος προσπάθησαν να διαφύγουν από την πόλη, πιάστηκαν όμως αιχμάλωτοι και μεταφέρθηκαν στη Ρώμη. Οι Παλμυριανοί σύντομα υποτάχθηκαν. Όταν επαναστάτησαν και πάλι το 273, οι Ρωμαίοι ανακατέλαβαν και κατέστρεψαν την πόλη.

Η Ζηνοβία και οι δύο γιοι της Χερενιανός και Τιμόλαος κόσμησαν τη θριαμβευτική πομπή που έκανε ο Αυρηλιανός στη Ρώμη το 274. Η τύχη του Βαμπάλαθου είναι άγνωστη. Η Ζηνοβία παντρεύτηκε έναν Ρωμαίο συγκλητικό και, όπως φαίνεται, πέρασε την υπόλοιπη ζωή της στην έπαυλή του κοντά στο Τίμπουρ (σημερινό Τίβολι Ιταλίας).

Η Ζηνοβία στην τέχνη

Ο βίος και η πολιτεία της Ζηνοβίας εξήψε την φαντασία των καλλιτεχνών από την εποχή της Αναγέννησης και μετά. Εικαστικοί την έχουν απεικονίσει (Τιέπολο, Σμαλτς κ.α), συγγραφείς έχουν πλάσει ιστορίες από την ζωή της (Τζέφρι Τσόσερ, Πέδρο Καλντερόν δε λα Μπάρκα κ.α) και συνθέτες λυρικών έργων την έχουν τραγουδήσει (Αλμπινόνι, Παϊζιέλο, Ροσίνι κ.α).

Στον κινηματογράφο η Ζηνοβία με την μορφή της Ανίτας Έκμπεργκ πρωταγωνίστησε στην ταινία «Η βασίλισσα της Ερήμου» («Nel Segno di Roma»), ιταλικής παραγωγής 1959. Στους τίτλους της ταινίας αναγράφονται δύο μεγάλα ονόματα του παγκόσμιου κινηματογράφου: ο Μικελάντζελο Αντονιόνι ως συν-σκηνοθέτης και ο Σέρτζιο Λεόνε ως συν-σεναρογράφος.