ΤΟΝ Ιανουάριο του 1493, ο Χριστόφορος Κολόμβος εξερευνούσε το βορειοδυτικό τμήμα της χώρας που αποτελεί τώρα τη Δομινικανή Δημοκρατία. Ξαφνικά διέκρινε τρία μεγάλα θαλάσσια πλάσματα που κινούντο αργά μέσα στα νερά ενός παλαιού ποταμού. Πιστεύεται ότι ο Κολόμβος βρισκόταν στα παράλια του ποταμού που σήμερα ονομάζεται Ρίο Γιάκουε ντελ Νόρτε.

Η συγκίνησις του Κολόμβου γι’ αυτό που είδε υποκίνησε τον χρονογράφο του να γράψη ότι ο ναύαρχος «είπε ότι είδε τρεις γοργόνες . . . ότι δεν ήσαν τόσο όμορφες όσο τις παριστάνουν μολονότι είχαν κάτι που έμοιαζε με το ανθρώπινο πρόσωπο.» Ο συγγραφεύς είπε επίσης ότι και στο παρελθόν ο Κολόμβος είχε δει «γοργόνες» στις ακτές της Δυτικής Αφρικής.

Κοινές Δοξασίες

Εκείνες τις μέρες, λέγεται, ότι η εμφάνισις παράξενων θαλασσίων ‘κυράδων’ ήταν συνηθισμένο θέαμα στους ναυτικούς. Μια ολόκληρη σειρά από παραμύθια περιέβαλαν τις γοργόνες. Όλον τον μεσαίωνα κυκλοφορούσαν στην Ευρώπη ιστορίες για γυναίκες που ήσαν μισές άνθρωποι και μισές ψάρι και πανδρεύοντο άνδρες, παρέσυραν πλοία στην καταστροφή, προκαλούσαν πλημμύρες και άλλες συμφορές.

Οι γοργόνες θεωρούντο ότι είχαν μαγικές, προφητικές δυνάμεις και ήσαν δήθεν μακρόβιες και απολάμβαναν τη μουσική. Αλλοίμονο στους θνητούς άνδρες οι οποίοι δυσαρεστούσαν τις γοργόνες ή εδέχοντο δώρα απ’ αυτές· η καταστροφή θα ακολουθούσε οπωσδήποτε! Παραδείγματος χάριν, ένας βράχος στον Ποταμό Ρήνο κοντά στο Σανκτ Γκορσχάουζεν, της Δυτικής Γερμανίας, συνδέεται με το θρύλο της γοργόνας Λορελάι η οποία υποτίθεται ότι έπνιξε πολλούς ανυποψίαστους ναυτικούς επειδή είχε μια άτυχη ρομαντική ιστορία.

Η πίστις στις γοργόνες ήταν τόσο ισχυρή ώστε ακόμη και κατά τα τέλη της δεκαετίας του 1800 οι άνθρωποι εγίνοντο θύματα σε φάρσες. Το 1842, ο ονομαστός ‘σόουμαν’ Π. Τ. Μπάρνουμ έκανε την τύχη του επιδεικνύοντας μια «παραγεμισμένη» γοργόνα. Τον ίδιο καιρό, μια Ιαπωνική εταιρία πλούτισε από το εύπιστο κοινό πουλώντας του τεχνητές παραγεμισμένες γοργόνες τις οποίες δήθεν τις είχαν πιάσει ψαράδες.

Το πού και πότε άρχισαν αυτές οι ιστορίες για τις γοργόνες, σκεπάζεται με μυστήριο. Ανάγονται στην αρχαιότητα και βρίσκονται στη λαογραφία σχεδόν κάθε χώρας. Ωστόσο, ερευνητές έχουν συγκρίνει τις λεπτομέρειες των θρύλων με γνωστές συνήθειες θαλασσίων όντων και έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι οι γοργόνες μπορεί να είναι η παραμόρφωσις από συναντήσεις ανδρών και πραγματικών ζώων. Δέχονται ότι τα μυθιστορήματα βασίζονται σε δεισιδαιμονικές περιγραφές του μεγάλου, εύθυμου μαστοφόρου θηλαστικού, της θαλάσσιας αγελάδας.

Πράγματι, η θαλάσσια αγελάδα έχει ένα ανθρώπινο χαρακτηριστικό που την προσδιορίζει ως την ζωντανή γοργόνα της θάλασσας. Οι θηλυκές θηλάζουν τα μικρά τους πάνω από το νερό κρατώντας τα με τα μπροστινά τους άκρα στους μαστούς που βρίσκονται στο στήθος. Φαντασθήτε τι εντύπωσι δημιουργείτο σε μερικούς ναυτικούς όταν έβλεπαν από μακρυά θαλάσσιες αγελάδες να θηλάζουν επιπλέοντας κατακορύφως στο νερό, κρατώντας τα μικρά τους στο στήθος. Εσκέπτοντο ότι θα ήταν μια γοργόνα.

Οι θαλάσσιες αγελάδες δεν μοιάζουν με ανθρώπους. Τα σώματά τους είναι ατρακτοειδή, και εκλεπτύνονται από μικρά κεφάλια σε μεγάλα οριζόντια πτερύγια. Έχουν χονδρό, γκριζωπό δέρμα και τετράγωνη τριχωτή μουσούδα. Φθάνουν σε μήκος επτά ποδών (2,1 μέτρων) ως 15 ποδών (4,8 μέτρων) και σε βάρος 680 κιλών (1.500 πάουντς).

Ούτε ομοιότης υπάρχει βέβαια με το ‘προφίλ’ μιας όμορφης δεσποινίδας, έτσι δεν είναι; Όμως, όλες οι ρομαντικές, θορυβώδεις ιστορίες που συνδέονται με τις θαλάσσιες αγελάδες έχουν οδηγήσει τους επιστήμονες να διατηρήσουν ένα κομμάτι της γοργόνας του παρελθόντος, ονομάζοντας την τάξι των ζωών Σειρήνια. Αυτό θυμίζει την Ελληνική μυθολογία της Σειρήνας που ήταν μισή γυναίκα και μισή πουλί, και η οποία παρέσυρε τους ναυτικούς στο θάνατο με τραγούδια.

Μικρή Οικογένεια

Θα σκεφτόταν κανείς ότι λόγω του πλήθους των θαλασσίων αγελάδων που έχουν εμφανισθή δια μέσου των ετών, θα πρέπει να υπάρχουν πάρα πολλές που ζουν στους ωκεανούς της γης. Αυτό συνέβαινε πραγματικά στο παρελθόν. Μάλιστα, στις αρχές του περασμένου αιώνος εμφανίσθηκε στα παράλια της Αυστραλίας ένα τεράστιο κοπάδι από θαλάσσιες αγελάδες που είχε πλάτος τριάμισι μίλια (5,6 χιλιόμετρα) και μήκος ενάμισυ μίλι (2,4 χιλιόμετρα). Τόσες πολλές θαλάσσιες αγελάδες σε μια μόνο περιοχή, δεν υπάρχουν τώρα. Υπάρχουν μόνο τέσσερα είδη Σειρήνων και είναι διασκορπισμένα σε μικρούς αριθμούς σε τροπικές περιοχές.

Τρία είδη ζουν σε απομονωμένες κοιλότητες κατά μήκος της ακτής της Φλώριδας των Ηνωμένων Πολιτειών, στην Καραϊβική Θάλασσα, στη Δυτική Αφρική, και στον Αμαζόνιο Ποταμό. Αυτές οι θαλάσσιες αγελάδες είναι πιο πολύ γνωστές ως μανάτοι, ένα όνομα που παράγεται από την Ινδική λέξι μανάτι, που σημαίνει «στήθος.» Προφανώς, στη δεκαετία του 1700 υπήρχαν τόσοι πολλοί μανάτοι μέσα και γύρω από το μέρος που ονομάζεται σήμερα Πουέρτο Ρίκο ώστε μια πόλις κι ένας ποταμός πήραν τ’ όνομά τους απ’ αυτό το πλάσμα.

Αδηφάγα Όντα

Σχεδόν κάθε ποικιλία των φυτών που φύονται στη θάλασσα μπορεί να βρεθή στο μενού της θαλάσσιας αγελάδας. Αυτά τα αυστηρώς φυτοφάγα όντα δαπανούν τουλάχιστον οκτώ ώρες καθημερινά ικανοποιώντας την υπερβολική όρεξί τους για φύκια, υάκινθους, σπαράγγια, και φύλλα και βλαστούς άλλων υδροβίων φυτών. Τρώγουν 27 ως 45 κιλά (60 ως 100 πάουντς) τροφής καθημερινά. Κατά μέσον όρο, οι θαλάσσιες αγελάδες τρώγουν ένα πάουντ τροφής για κάθε 10 πάουντς βάρους του σώματος.

Κανένα υδρόβιο φυτό δεν διαφεύγει από τα μυώδη άνω χείλη των θαλασσίων αγελάδων, τα οποία έχουν ισχυρούς μυς για να κόβουν τις εύγευστες μπουκιές τους. Δεν έχει σημασία αν τα φυτά αναπτύσσωνται σε θαλάσσια ή γλυκά νερά, στην επιφάνεια της θαλάσσης ή κάτω απ’ αυτήν, και ακόμη κατά μήκος των ποταμών, ένα πόδι πάνω από το νερό, Παρά το μέγεθός τους, οι θαλάσσιες αγελάδες υπερπηδούν άφοβα τέτοια εμπόδια όταν αναζητούν το γεύμα τους. Αν το γεύμα βρίσκεται στον πυθμένα, οι θαλάσσιες αγελάδες γεμίζουν τα πνευμόνια τους με αέρα και βουτούν για τη βοσκή 5 ως 10 λεπτά. Μερικά κήτη που έχουν πιο ισχυρά πνευμόνια μένουν κάτω από το νερό 16 λεπτά.

Οι συνήθειες τροφής, των θαλασσίων αγελάδων είναι ωφέλιμες στον άνθρωπο. Στη δυτική Φλώριδα, οι μανάτοι χρησιμοποιούνται για να καθαρίζουν τα κανάλια που έχουν φραχθή από αγριόχορτα και χρησιμοποιούνται ως αποχετεύσεις. Στη Γουιάνα, περίπου 70 απ’ αυτά τα χορτοφάγα μεταφέρθηκαν πρόσφατα για να ξεβουλώσουν υπονόμους. Από επίσημες πηγές υπολογίζεται εκεί ότι οι μανάτοι τους εξοικονόμησαν χιλιάδες δολλάρια. Έπειτα στο Ξοχιμίλκο, στο Μεξικό, οι αγρότες λαχανικών αντιμετώπισαν μια κρίσι όταν άφθονα νούφαρα έπληξαν τα συστήματά τους αρδεύσεως. Χρησιμοποιήθηκαν τέσσερις μανάτοι για ν’ αντικαταστήσουν ένα συνεργείο από 300 άνδρες.

Οι μανάτοι συχνά τρέφονται κατά νομάδες από 10 ως 20 ζώα, τα οποία μετακινούνται τεμπέλικα για να βοσκήσουν σε θαλάσσια «λιβάδια» κατά τον ίδιο τρόπο όπως τα βοοειδή. Γι’ αυτό το λόγο αυτοί οι ευγενικοί γίγαντες ονομάζονται θαλάσσιες αγελάδες. Λαμβάνοντας υπ’ όψιν αυτή την αργοκίνητη δραστηριότητά τους μπορεί να σκεφθήτε ότι οι θαλάσσιες αγελάδες είναι αδέξιες ή ανόητες. Αλλά τα φαινόμενα απατούν. Τρομάξτε έναν απ’ αυτούς τους γίγαντες και θα δήτε άμεση αντίδρασι από τα ισχυρά πίσω πτερύγιά του. Υπερβολικά ευαίσθητα στο θόρυβο, τα ζώα μπορούν ν’ απομακρυνθούν με ταχύτητα 32 χιλιομέτρων ( 20 μιλίων) την ώρα, αφήνοντας πίσω μια αφρισμένη, κυματώδη επιφάνεια.

Αργή Αναπαραγωγή

Οι θαλάσσιες αγελάδες δεν συγκεντρώνονται πάντοτε μαζί για να γευματίσουν. Η εμφάνισις ενός μεγάλου κοπαδιού θα μπορούσε να σημαίνη ότι κάποια ερωτοτροπία βρίσκεται εν προόδω. Όταν οι υποψήφιοι γονείς πρόκειται να ζευγαρώσουν, κινούνται για το ζευγάρωμα στα ρηχά νερά. Η κυοφορία μπορεί να κρατήση περίπου 150 μέρες. Το μικρό όταν γεννηθή ζυγίζει 11 ως 27 κιλά (25 ως 60 πάουντς) και μπορεί να είναι ο μόνος απόγονος της αγελάδας για τρία χρόνια. Οι γονείς συχνά αποκτούν δίδυμα.

Η στενή μητρική φροντίδα και η συνεργασία των γονέων χαρακτηρίζουν την ανατροφή ενός νεογέννητου. Το μικρό γεννιέται κάτω από το νερό και αν δεν ανέβαινε αμέσως στην επιφάνεια θα μπορούσε γρήγορα να πνιγή. Όταν γεννιέται το μικρό, μπορείτε να δήτε τη μητέρα στοργικά να το σπρώχνη ή να το τραβά προς τα πάνω για φρέσκο αέρα. Μια θηλυκή μανάτος σ’ ένα ενυδρείο της Φλώριδας φρόντιζε ιδιαίτερα το μικρό της. Έπειτα βουτούσε, για να σηκωθή πάλι αμέσως. Ανεβοκατέβαινε παρατείνοντας κάθε φορά τη διαμονή της κάτω από την επιφάνεια καθώς το μικρό μάθαινε ν’ αναπνέη κατάλληλα. Σ’ ένα άλλο ενυδρείο, το αρσενικό έδινε χέρι βοηθείας. Όταν η αγελάδα κουραζόταν να εκπαιδεύη το μικρό, το αρσενικό κατέφθανε για να συνεχίση τις ασκήσεις αναπνοής και κολυμβήσεως του νεογέννητου.

Στο φυσικό τους περιβάλλον, τα μικρά μένουν με τις μητέρες τους περίπου δύο χρόνια, και τελικά απογαλακτίζονται όταν το βάρος τους φθάνη περίπου 181 καλά (400 πάουντς). Από κει κι έπειτα, κολυμπούν και μοιράζουν το χρόνο τους τρώγοντας και παίζοντας με άλλα κοπάδια ή κάνοντας απλώς εξερευνήσεις μόνα τους. Οι θαλάσσιες αγελάδες ζουν κατά αγέλες μόνο μέχρι ενός ορίου. Οι νομάδες διασπώνται τακτικά, και επανασυνδέονται αφού μείνουν μόνες τους για ένα διάστημα.

Σε μεγάλες ομάδες, οι θαλάσσιες αγελάδες επιδεικνύουν αθλητικές ακροβασίες που περιλαμβάνουν ένα πλήθος από στάσεις του σώματος. Συχνά μπορείτε να δήτε δύο απ’ αυτά τα ογκώδη ζώα να επιπλέουν κεφάλι με κεφάλι, τρίβοντας τις μουσούδες τους μεταξύ τους. Ή, ένα ζώο να κολυμπά δίπλα σ’ ένα άλλο και να απλώνη οριζόντια το επίπεδο εμπρόσθιο πτερύγιό του γύρω από την πλάτη του συντρόφου για να το αγκαλιάση σφικτά. Απολαμβάνουν ακόμη ένα παιχνίδι σπρώχνοντας ο ένας τον άλλον σαν να παίζουν κυνηγητό. Όλη αυτή η διασκέδασις συχνά συνοδεύεται από έναν χορό διαπεραστικών ήχων σαν στριγγλίσματα και γρυλίσματα. Οι επιστήμονες λέγουν ότι οι επαφές μεταξύ των θαλασσίων αγελάδων και η σερενάτα των ήχων είναι μορφές επικοινωνίας επειδή τα ζώα έχουν ελλιπείς αισθήσεις ακοής και οράσεως.

Αν βρεθήτε να κολυμπάτε μ’ ένα ή περισσότερα απ’ αυτά τα τρομερά πλάσματα, μην ανησυχήσετε: οι θαλάσσιες αγελάδες είναι ακίνδυνες. Αν δείχνουν κάποια αγριότητα, πράγμα σπάνιο, πρόκειται συνήθως για δύο ταύρους που παλεύουν για την αγάπη μιας αγελάδας. Μάλιστα οι δύτες στη Φλώριδα απολαμβάνουν τη συντροφιά των μανάτων, διότι τα αξιαγάπητα αυτά ζώα συχνά περνούν από δίπλα τους για να δώσουν την ευκαιρία στους ανθρώπους να τους τρίψουν την πλάτη ή το στομάχι. Ένας μανάτος σ’ ένα ενυδρείο, του άρεσε τόσο να τον προσέχουν ώστε έτριβε τη μύτη του στη μύτη του φύλακά του.

Είδη που Κινδυνεύουν από Εξαφάνισι

Αυτή η καλοκάγαθη και φιλική συμπεριφορά, συνέβαλε κατά της ευημερίας τους, σε κάποιο βαθμό. Οι μανάτοι δεν έχουν φυσικούς εχθρούς που να τους καταδιώκουν για τροφή, αλλά οι ανθρώπινοι κυνηγοί, οι ‘σπόρτσμεν’ και οι λαθροθήρες, οι οποίοι δεν δείχνουν σεβασμό στους νόμους προστασίας, βλάπτουν πάρα πολύ τους πληθυσμούς των αγελάδων. Το γεγονός ότι οι θαλάσσιες αγελάδες περιορίζονται στα ρηχά νερά, τις κάνη εύκολο στόχο για κείνους που εκμεταλλεύονται τα ζώα για το δέρμα ή το κρέας.

Σε κατοικημένες περιοχές όπου η κίνησις σκαφών είναι ζωηρή, οι θαλάσσιες αγελάδες πέφτουν θύματα στις καταστρεπτικές προπέλλες που τις φονεύουν ή τις τραυματίζουν. Οι μανάτοι στα νερά της Φλώριδας συχνά έχουν μεγάλες ουλές στην πλάτη τους, μαρτυρίες των προσκρούσεών τους σε βενζινακάτους.

Οι αυστηροί νόμοι σε μερικά κράτη θεωρούν έγκλημα το να φονεύση κανείς θαλάσσιες αγελάδες. Μεγάλα πρόστιμα επιβάλλονται σε κείνους που δείχνουν έλλειψι σεβασμού σ’ αυτούς τους νόμους. Αυτό έχει βοηθήσει κάπως, όπως φαίνεται από την επανεμφάνισι ενός μικρού κοπαδιού μανάτων σε περιοχές της Φλώριδας όπου οι θαλάσσιες αγελάδες είχαν να εμφανισθούν χρόνια. Παρ’ όλα αυτά, οι οικολόγοι φοβούνται ότι οι ήμεροι γίγαντες μπορεί να εκλείψουν λόγω της προσεγγίσεως του ανθρώπινου πληθυσμού και της εξελίξεώς του, κοντά στη φυσική τους κατοικία.

Είναι αλήθεια ότι οι μανάτοι μπορεί να μην ανταποκρίνωνται στην εικόνα της θρυλικής ομορφιάς των γοργόνων που φαντάζονταν οι αρχαίοι ναυτικοί ή οι καλλιτέχνες. Αλλ’ αυτά, τα μοναδικά πλάσματα εκπληρώνουν ένα ρόλο που φέρνει ευχαρίστησι στους ανθρώπους που έχουν την τύχη να δουν αυτές τις ζωντανές «γοργόνες» της θαλάσσης.

*** g80 22/1 σ. 13-16 ***