ΣΤΗΝ ανατολική πλευρά της Ελλάδας, κοντά στη Χαλκίδα, μια στενή θαλάσσια λωρίδα χωρίζει την ηπειρωτική χώρα από το νησί της Εύβοιας—ο πορθμός του Ευρίπου. Έχει μήκος οχτώ χιλιόμετρα και πλάτος από ενάμισι περίπου χιλιόμετρο ως 40 μόλις μέτρα. Στο πιο ρηχό του σημείο, έχει βάθος μόνο 6 μέτρα. Το όνομα Εύριπος, από τις λέξεις ευ και ριπή, περιγράφει κατάλληλα την κατά περιόδους ορμητική ροή των νερών του πορθμού, τα οποία συχνά κινούνται με ταχύτητα σχεδόν 20 χιλιομέτρων την ώρα. Ωστόσο, το παράξενο είναι ότι μερικές μέρες το ρεύμα φαίνεται πως εξασθενεί, ή μπορεί και να σταματήσει εντελώς! Πολλοί επισκέπτες στη Χαλκίδα έρχονται στη μικρή γέφυρα που υπάρχει πάνω από τον πορθμό για να παρατηρήσουν αυτό το ασυνήθιστο παλιρροϊκό φαινόμενο.

Οι παλίρροιες δημιουργούνται λόγω της έλξης που ασκεί ο ήλιος και η σελήνη στις θάλασσες της γης. Γι’ αυτόν το λόγο, τα παλιρροϊκά ρεύματα αλλάζουν ανάλογα με τη θέση της γης σε σχέση με τον ήλιο και τη σελήνη. Την περίοδο της νέας σελήνης, ο ήλιος και η σελήνη βρίσκονται στην ίδια πλευρά της γης. Κατά την πανσέληνο, βρίσκονται σε αντίθετες θέσεις σε σχέση με τη γη. Και στις δύο περιπτώσεις, η συνδυασμένη έλξη του ήλιου και της σελήνης ασκεί έλξη προς την ίδια κατεύθυνση, προκαλώντας τις ισχυρότερες πλημμυρίδες.

Συνήθως, στον πορθμό του Ευρίπου παρατηρείται δύο φορές πλημμυρίδα και δύο φορές άμπωτη κάθε 24 ώρες. Το ρεύμα ρέει προς μία κατεύθυνση επί 6 ώρες και 13 λεπτά και έπειτα από μια μικρή διακοπή αντιστρέφεται και ρέει προς την αντίθετη κατεύθυνση. Ακολουθεί αυτή την κανονική εναλλαγή επί 23 ή 24 μέρες του σεληνιακού μήνα. Εντούτοις, τις τελευταίες τέσσερις ή πέντε μέρες του μήνα, συμβαίνουν ασυνήθιστα φαινόμενα. Μερικές μέρες το ρεύμα μπορεί να μην αλλάζει καθόλου. Άλλες μέρες, μπορεί να αντιστρέφεται ως και 14 φορές!

Προσπάθειες για Εξήγηση του Φαινομένου

Το φαινόμενο του Ευρίπου προβληματίζει τους παρατηρητές εδώ και χιλιάδες χρόνια. Σύμφωνα με μια διαδεδομένη παράδοση, ο Αριστοτέλης, του τέταρτου αιώνα Π.Κ.Χ., πνίγηκε εδώ όταν έπεσε στον πορθμό απελπισμένος επειδή δεν μπορούσε να λύσει το μυστήριο των παλιρροϊκών ρευμάτων. Στην πραγματικότητα, όχι μόνο δεν πνίγηκε, αλλά προσπάθησε να εξηγήσει το φαινόμενο. Στο έργο του Μετεωρολογικά, έγραψε: «Φαίνεται ότι η ροή της θάλασσας στον πορθμό οφείλεται στη γη που την περιβάλλει. Τα νερά ρέουν από μια μικρή υδάτινη λεκάνη σε μια μεγαλύτερη λόγω των ταλαντώσεων του εδάφους». Ο Αριστοτέλης πίστευε λανθασμένα ότι το έδαφος κινούνταν εξαιτίας των κυμάτων της θάλασσας και εξαιτίας των σεισμών που είναι συχνοί στην περιοχή. Περίπου έναν αιώνα αργότερα, ο αστρονόμος Ερατοσθένης αναγνώρισε ότι «στην κάθε πλευρά [του πορθμού] η στάθμη της θάλασσας είναι διαφορετική». Αυτός σκέφτηκε ότι τα ρεύματα δημιουργούνταν λόγω της διαφοράς στάθμης στις δύο πλευρές του στενού.

Ακόμη και σήμερα, το φαινόμενο των ακανόνιστων παλιρροϊκών ρευμάτων του Ευρίπου δεν είναι πλήρως κατανοητό. Φαίνεται, όμως, σαφές ότι το κανονικό ρεύμα οφείλεται στη διαφορά της στάθμης του νερού στα δύο άκρα του πορθμού. Αυτό κάνει το νερό να ρέει ορμητικά από το ψηλότερο επίπεδο στο χαμηλότερο. Η διαφορά αυτή μπορεί να φτάνει τα 40 εκατοστά και είναι ορατή από τη γέφυρα της Χαλκίδας.

Γιατί Υπάρχει Διαφορά;

Πώς μπορεί να εξηγηθεί η διαφορά στη στάθμη του νερού; Το παλιρροϊκό ρεύμα της ανατολικής Μεσογείου διχάζεται όταν φτάνει στο νησί της Εύβοιας. Ο δυτικός κλάδος εισέρχεται στο νότιο άκρο του πορθμού. Εντούτοις, ο ανατολικός κλάδος πρέπει να περιπλεύσει το νησί προτού εισέλθει στον πορθμό από τα βόρεια. Αυτή η μεγαλύτερη διαδρομή καθυστερεί την άφιξη του ανατολικού ρεύματος στον Εύριπο κατά περίπου μία ώρα και δεκαπέντε λεπτά. Υπό αυτές τις συνθήκες, η στάθμη της θάλασσας, και συνεπώς η πίεση του νερού στη μία πλευρά του πορθμού, μπορεί να είναι αρκετά μεγαλύτερη από ό,τι στην άλλη. Η επιπρόσθετη πίεση αυξάνει την ορμή των κανονικών παλιρροϊκών ρευμάτων που ρέουν στον Εύριπο.

Αλλά τι θα λεχθεί για τα ακανόνιστα ρεύματα; Στη διάρκεια του πρώτου και του τελευταίου τετάρτου της σελήνης, η βαρύτητα του ήλιου ασκείται σε κατεύθυνση αντίθετη από εκείνη της σελήνης αντί να προστίθεται σε αυτήν. Ενώ η σελήνη δημιουργεί άμπωτη, η έλξη του ήλιου ευνοεί τη δημιουργία πλημμυρίδας. Ως αποτέλεσμα, υπάρχει τότε μικρότερη διαφορά στη στάθμη της θάλασσας ανάμεσα στο βόρειο και στο νότιο άκρο του πορθμού. Έτσι λοιπόν, η ορμή του ρεύματος εξασθενεί. Μερικές φορές, όταν υπάρχει άνεμος, το ρεύμα εξουδετερώνεται πλήρως και σταματάει.

Θα μπορούσαν, ασφαλώς, να λεχθούν περισσότερα σχετικά με την εντυπωσιακή και μυστηριώδη συμπεριφορά αυτών των ρευμάτων. Αν επισκεφτείτε ποτέ την Ελλάδα, ελάτε στην Εύβοια για να παρατηρήσετε από κοντά το συναρπαστικό φαινόμενο της παλίρροιας του Ευρίπου!

*** g02 22/9 σ. 12-13 Η Μυστηριώδης Παλίρροια του Ευρίπου ***