Εντεύθεν εις το Αθηναίων έπεισιν άστυ οδός ηδεία, γεωργουμένη πάσα εχουσά (τι) τη όψει φιλάνθρωπον….» Δικαίαρχος

Γράφει ο Γεράσιμος Γ. Γερολυμάτος (Φανταστική αφήγηση βασισμένη σε ιστορικά στοιχεία)

Στέκομαι δίπλα στο ναό της Αγίας Τριάδος, στο δυτικό τείχος του Κεραμικού επί της οδού Πειραιώς. Εκατοντάδες αυτοκίνητα περνούν ασταμάτητα προς τις δυο κατευθύνσεις της λεωφόρου μέσα από σύννεφα καυσαερίων, μουγκρητά μηχανών και οξείς ήχους κλάξον. Λεωφορεία, τρόλεϊ, ταξί και Ι.Χ κάθε είδους συνωστίζονται και μποτιλιάρουν με έναν τρόπο γνώριμο για τους ρυθμούς μιας σύγχρονης πόλης. Πίσω από τον ψηλό μανδρότοιχο απλώνεται σιωπηλός ο Κεραμικός, η νεκρόπολις της αρχαίας Αθήνας.

Βρίσκομαι στο δυτικό όριο της αρχαίας πόλης, στο περίφημο Δίπυλο, όπου η έξοδος από τα τείχη οδηγούσε στην αφετηρία δύο κύριων λεωφόρων προς διαφορετικές κατευθύνσεις. Ένας τρίτος δρόμος ένωνε την Αθήνα με το λιμάνι του Πειραιά. Η πρώτη λεωφόρος με κατεύθυνση την Ακαδημία προς το βορρά, διέσχιζε κάποτε το αττικό τοπίο προς τις Αχαρνές και τη Δεκέλεια. Η δεύτερη με κατεύθυνση προς τη δύση διέσχιζε το μεγάλο αττικό ελαιώνα, περνούσε από το Κηφισό ποταμό και από τη δίοδο του Δαφνίου, ανάμεσα στο Όρος Αιγάλεω και το Ποικίλο, κατέληγε στο Θριάσιο πεδίο στην πόλη της Ελευσίνας.

Ο ίδιος αυτός δρόμος, χαραγμένος ανεξίτηλα πάνω στο εύφορο χώμα του δυτικού πεδίου, για περισσότερα από 2.500 χρόνια, ξεδιπλώνει και σήμερα μπροστά μου τα λίγα χιλιόμετρα του μήκους του μέχρι την μονή Δαφνίου. Με τα μάτια της φαντασίας που αντλούν εικόνες από μια σειρά ιστορικών στοιχείων, «βλέπω» για πρώτη φορά, τον τόσο γνώριμο δρόμο να μεταμορφώνεται σε ένα σκηνικό μαγευτικό, που μόνο μια μηχανή του χρόνου θα μπορούσε να στήσει. Είναι η ΙΕΡΑ ΟΔΟΣ, ο αρχαιότερος δρόμος της Ευρώπης.

«Μέσα κι έξω από το Δίπυλο που τα ισχυρά του τείχη είναι στολισμένα λαμπρά με πολύχρωμες κορδέλες, χιλιάδες άνθρωποι έχουν συγκεντρωθεί δεξιά κι αριστερά της Ιεράς Οδού. Μέσα από τον αχό που δημιουργεί το πλήθος ξεχωρίζουν κάποιες φωνές που απευθύνουν ευχές στη Δήμητρα και ικεσίες στις ελευσίνιες θεότητες. Φορούν ελαφρούς λινούς χιτώνες και στεφάνια μυρτιάς. Πολλοί κρατούν μικρά κάνιστρα με προσφορές από τον πρόσφατο θερισμό και την συγκομιδή των δημητριακών καρπών, σιτάρι, κριθάρι κι ακόμα ροδοπέταλα και φρούτα του καλοκαιριού. Άλλοι αποθέτουν στεφάνια στο ηρώο-τάφο του Ανθεμοκρίτου που βρίσκεται μπροστά από το Δίπυλο που ονομάζεται και αλλιώς «Κεραμεικές ή Θριάσιες πύλες» ενώ στην εσωτερική πλευρά των πυλών ανάβουν αναθήματα στους βωμούς πρός τιμήν του Ερκείου Διός, του Ερμή και του Ακάμαντος που είναι προστάτης της Ακαμαντίδας φυλής στην οποία ανήκει ο Δήμος του Κεραμικού.

Είναι ένα ζεστό πρωινό της 19ης του μηνός Βοηδρομιών ( Σεπτέμβριος) και όλη η Αθήνα είναι στο πόδι για τη μεγάλη γιορτή των Ελευσινίων που γίνεται κάθε τρία ή πέντε χρόνια προς τιμή της Δήμητρας και της Κόρης και των άλλων θεοτήτων της ελευσίνιου λατρείας, τον Ζεύ, τον Διόνυσο, τον Ποσειδώνα, τον Τριπτόλεμο, την Περσεφόνη, τον Εύμολπο, την Αμφιτρίτη, τον Ελευσίς. Όλα τα μάτια είναι στραμμένα στο βάθος του δρόμου, απ΄ όπου περιμένουν να φανεί η ιερή πομπή γνωστή με το όνομα «Ίακχος», προερχόμενη από το Ελευσίνιο ιερό που βρίσκεται κάτω από το βράχο της Ακρόπολης.

Αθηναίοι οπλίτες με κοντούς χιτώνες και ελαφρύ οπλισμό επιβάλλουν την τάξη, φροντίζοντας να παραμένει ελεύθερος ο δρόμος για να περάσει ανεμπόδιστα η ιερή πομπή. Ήδη αυτή την ώρα, ο άρχων- βασιλεύς της Αθήνας έχει τελέσει μέσα στο Ελευσίνιο ιερό τις προσφορές θυσιών και ευχών υπέρ της πόλεως, μπροστά στο άροτρο και στα ιερά αντικείμενα, που λίγες μέρες πριν μεταφέρθηκαν με άλλη πομπή και τιμές, από την Ελευσίνα στην Αθήνα, δια μέσου της Ιεράς Οδού. Τα ίδια αυτά ιερά αντικείμενα πρόκειται σήμερα να μεταφερθούν εκ νέου, από την Αθήνα στην Ελευσίνα με ιερή πομπή, συνοδευόμενα από εφήβους.

Σε λίγο και ενώ το πλήθος αδημονεί, ήχοι μελωδικοί αυλών και σαλπίγγων καικάποια κινητικότητα στο βάθος του εσωτερικού δρόμου προαναγγέλλουν την έλευση της πομπής. Η εμφάνιση της ιερής συνοδείας που πλησιάζει με βήματα αργά, τελετουργικά, μεταδίδει ρίγη συγκίνησης στο πολύχρωμο ανθρωπολοϊ, που μοιάζει να κρατάει τις ανάσες του.

Αθηναίοι πολίτες και μέτοικοι, Πειραιώτες, Ραμνήσιοι, Παιανείς, κάτοικοι όλων των γύρω Δήμων, Αχαρνείς και Θηβαίοι ακόμη και δούλοι, που έχουν την άδεια να συμμετέχουν στην μεγάλη γιορτή της Θεάς, στέκουν με ιερή κατάνυξη ψάλλοντας ύμνους στη Δήμητρα. Στην κεφαλή της πομπής που έχει κιόλας προσεγγίσει το Δίπυλο, προπορεύεται σεβάσμιος και με ύφος τελετουργικό ο πρωθιερέας και ακολουθούν οι ιεροφάντες μαζί με τις ιέρειες παναγείς της θεάς, που κρατούν τις ιερές κύστεις και οι ιεροποιοί, που εκλέγονται κάθε έτος, μαζί με τους τέσσερις επιστάτες που επιμελούνται τα της εορτής.

Έχουν λευκές καλύπτρες στα κεφάλια τους που είναι στεφανωμένα με μυρτιά και κρατούν τα πλεγμένα με κλαδιά ιερατικά τους ραβδιά, τους βάκχους, μαζί με θυσάνους σταχυών και άλλων δημητριακών φυτών. Πίσω τους ακολουθεί η άμαξα, που την σέρνουν δύο ολόλευκα άλογα με τα ιερά αντικείμενα τοποθετημένα πάνω της, το στεφανωμένο με μυρτιά ξόανο του μυστικού θεού Ιάκχου, που κρατούσε δάδα σύμφωνα με τον Παυσανία. Δεξιά κι αριστερά της άμαξας αυλητές και χορωδοί συνοδεύουν με νότες γλυκές τους ιερούς ύμνους των ιεροφαντών. Πιο πίσω, δύο φάλαγγες οπλιτών σε σχηματισμό κατ΄ άνδρα, με πλήρη πολεμική εξάρτηση.

Φορούν λευκούς χιτώνες με διακοσμητικούς μαιάνδρους και περικεφαλαίες με κόκκινα λοφία. Οι δύο φάλαγγες πλαισιώνουν τη συνοδεία του άρχοντα-βασιλέα που ακολουθεί την πομπή μαζί με τους πρυτάνεις, τους στρατηγούς, τους βουλευτές, τους αρεοπαγίτες και πλήθος άλλων αρχόντων και επισήμων, Αθηναίων και μη. Έπειτα από μια λιγόλεπτη στάση στην εξωτερική πλευρά του Διπύλου, καθώς τα ιερά εγκαταλείπουν την πόλη της Αθήνας, οι ιερείς απευθύνουν στη Θεά τις ύστατες ευχές και ικεσίες υπέρ της ασφάλειας και ευημερίας της πόλης. Την αποκαλούν «Εύκαρπο, Ελευσινία, Μεγάλαρτο, Ταυροπόλο, Καβιρία και Δηώ Γεφυραία».

Η πομπή τώρα ακολουθεί το στρωμένο με χαλίκια οδόστρωμα της Ιεράς Οδού με κατεύθυνση την Ελευσίνα. Ομάδες εφήβων με στεφάνια μυρτιάς και χιτώνες λευκούς, με δόρατα και ασπίδες, συνοδεύουν από εδώ και πέρα την άμαξα της Θεάς.

Το πλήθος που τόση ώρα έρανε με ροδοπέταλα τα ιερά αντικείμενα, ενώνεται πίσω από την πομπή και την ακολουθεί σαν ποτάμι. Εκατέρωθεν της Ιεράς Οδού, υπάρχουν στο σημείο αυτό νεκρικά μνημεία και τάφοι, ορισμένοι από τους οποίους είναι πολυτελέστατοι, αληθινά μικρά μαυσωλεία με επιτύμβιες στήλες και αγάλματα.

Η πομπή φτάνει στα όρια του Δήμου του Κεραμικού και ήδη διασχίζει το Δήμο των Λακιαδών που βρίσκεται στην αριστερή πλευρά της Ιεράς Οδού, στο σημερινό Βοτανικό. Εκεί μέσα στον απέραντο ελαιώνα, που κάποιοι εκτιμούν ότι αποτελείτο από 70.000 ελαιόδεντρα, βρίσκονται τα κτήματα του Κίμωνα που ποτίζονταν από τα νερά του Ηριδανού ποταμού. Στην περιοχή αυτή δίπλα στην Ιερά Οδό, στη σημερινή Γεωπονική σχολή, υπήρχε ένα μικρό τέμενος της Δήμητρας και της Κόρης, ενώ σήμερα υπάρχει ακόμη η μεγάλη πέτρινη σκαλιστή βρύση του τούρκου καταπατητή Χατζή Αλή Χασεκή που είχε εκεί, το 1780 περίπου, τους κήπους του.

Η πομπή προχωράει αργά επι της Ιεράς Οδού, καθώς ο ζεστός ήλιος του Σεπτεμβρίου ανεβαίνει σταθερά στον ουρανό πάνω από τον Υμηττό. Η πολυάνθρωπη πομπή προσπερνάει την Ιερή Ελιά που υπάρχει και σήμερα ακόμη, αειθαλής και υπεραιωνόβια όπου, σύμφωνα με την παράδοση, κάτω από την σκιά της δίδασκε ο Πλάτωνας.

Σύντομα η συνοδεία φτάνει στο ιερό του Μειλίχιου Διός που βρισκόταν στο ίδιο σημείο, όπου σήμερα υπάρχει το εκκλησάκι του Αγίου Σάββα. Δεξιά της Ιεράς Οδού και σε όλη την έκταση μέχρι και πέρα από τις όχθες του Κηφισού ποταμού, εκτείνεται ο αρχαίος Δήμος του Χολαργού το σημερινό Περιστέρι, όπου είχε τα κτήματά του ο Περικλής, χολαργεύς στην καταγωγή. Λίγο πριν το μεσημέρι η πομπή φτάνει στην γέφυρα της Ιεράς Οδού που περνάει πάνω από τον Κηφισό.

Εδώ νέο πλήθος συγκεντρωμένων κατοίκων από τους γειτονικούς δήμους περιμένει την πομπή και επιδίδεται στο έθιμο των «γεφυρισμών», που περιλαμβάνει αμοιβαία πειράγματα των μετεχόντων στην πομπή και των «γεφυριστών», που περίμεναν από πριν εκεί, για να δουν γνωστά τους πρόσωπα. Έπειτα από την γέφυρα του ποταμού που ήταν πλούσιος σε καθαρά νερά και είχε υπέροχη βλάστηση στις όχθες του, η πομπή περνάει μπροστά από το μνημείο του ήρωα Κυαμίτη, στο εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου, κι αρχίζει να ανεβαίνει αργά στη μικρή ανηφόρα που δημιουργεί στην Ιερά Οδό το χαμήλωμα των παρυφών του Όρους Αιγάλεω, στο σημερινό Δήμο του Αιγάλεω.

Ο απέραντος ελαιώνας με τα εύφορα κτήματα και τα περιβόλια του, με πλήθος ήμερα δέντρα, συκιές, εσπεριδοειδή και αμυγδαλιές, αναδίδει ένα υπέροχο άρωμα, που σε συνδυασμό με τα άπειρα κελαηδίσματα των πουλιών και τις συγχορδίες των τζιτζικιών, δημιουργούν ένα συναίσθημα ευφορίας και πληρότητας. Είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς, ότι αυτός ο υπέροχα όμορφος τόπος έχει μεταμορφωθεί, μέσα σε λίγες μόνο δεκαετίες, σε μια τεράστια και γκρίζα τσιμεντούπολη, όπου μόνο λίγα απομεινάρια του παλιού ελαιώνα, κάποια σκόρπια χαλάσματα και ο ήλιος που παραμένει πάντα φωτεινός, έχουν απομείνει για να θυμίζουν αλλοτινές εποχές ακμής και φυσικού μεγαλείου.

Η Ιερή πομπή ανηφορίζει ολοένα στις ομαλές πλαγιές του Όρους Αιγάλεω, μέσα στα όρια του αρχαίου Δήμου Ερμού που σήμερα περιλαμβάνει το Δήμο Χαϊδαρίου και μέρος του Δήμου της Αγίας Βαρβάρας. Η Ιερά Οδός ξετυλίγει το μήκος των 19 χιλιομέτρων της διαδρομής της μέχρι την Ελευσίνα, κάτω από τη σκιά του διπλανού όρους ανάμεσα σε πανύψηλα πεύκα. Από το σημείο αυτό κοιτάζοντας προς την Αθήνα το θέαμα είναι μαγευτικό. Χιλιάδες ελαιόδεντρα, δάσος ολόκληρο «τρέχει» προς τα κάτω στην κοιλάδα του Κηφισού, όπου τα νερά του ποταμού μοιάζουν να λάμπουν σαν χρυσάφι.

Ο ελαιώνας περιζώνει σαν γαλαζο-πράσινη αγκαλιά την Αθήνα, που φωσφορίζει λάμψεις από τα λευκά μάρμαρα της Ακρόπολης και των άλλων ναών, από τα κόκκινα κεραμίδια στις στέγες των διάσπαρτων οικισμών. Η Ιερά Οδός σαν λευκή γραμμή χωρίζει το πράσινο στα δύο. Δεξιά ο κατάφυτος λόφος του Προφήτη Ηλία με τον αρχαίο ναό στην κορυφή του. Η πομπή φτάνει στο ονομαστό ιερό του Πυθίου Απόλλωνα στο Δαφνί, όπου σταματά για λίγο για να αναπέμψουν οι ιερείς ύμνους προς το θεό και έπειτα κατηφορίζει πια προς τη θάλασσα του Σκαραμαγκά, αφού πρώτα κάνει μια ακόμη στάση στο ιερό της Αφροδίτης, στον αρχαιολογικό χώρο της Αφαίας. Μετά τους αρχαίους Ρειτούς και τις λίμνες που σχηματίζουν με τα νερά τους και οι οποίες είναι αφιερωμένες στη Δήμητρα και την Κόρη, η πομπή με τους χιλιάδες πιστούς που την αποτελούν, διανύει τα τελευταία χιλιόμετρα της Ιεράς Οδού μέχρι το περίφημο ιερό της θεάς στην πόλη της Ελευσίνας…»

Υπάρχουν δρόμοι μικροί, στενά σοκάκια με ονόματα λαμπρά, δυσανάλογα μεγάλα προς την ασημαντότητά τους. Όμως η ΙΕΡΑ ΟΔΟΣ, μέσα από την παρακμή και τη σκόνη που σήμερα την πνίγουν, τα εργοστάσια της αυθαίρετης βιομηχανικής ζώνης που την σφίγγουν θανάσιμα και τις νταλίκες που βιάζουν με το βάρος τους το ιερό της χώμα, εξακολουθεί ακόμη να διηγείται το ένδοξο παρελθόν και το μεγαλείο της. Οδηγεί πάντα τα βήματα προς το παρελθόν, εκεί που μοιάζουν να σβήνουν τα ίχνη της ιστορίας. Ακόμη και αν, οι σεβάσμιοι ιεροφάντες που προπορεύονταν της ιερής πομπής δε φαίνονται πια, και ο θεός Κηφισός είναι τώρα νεκρός, θαμμένος κάτω από τόνους τσιμέντου.

(1η δημοσίευση του άρθρου το 2001, στο περιοδικό “ΕΝΝΕΑΔΑ”)

ΠΙΝΑΚΕΣ: Γ. Γερολυμάτος, σχέδια με σινική μελάνη-κάρβουνο-τέμπερες

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

” Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΔΑΚΗ ” τόμος 5ος
”Στο Περιστέρι πριν από 2.500 χρόνια” Νίκου Θεοδοσίου. Π.Κ Δήμου Περιστερίου.
” ΙΛΙΟΝ πορεία στους αιώνες” Μ. ΔΙΩΤΗ-ΣΠ. ΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟΥ. Π.Κ Δήμου Ιλίου.
http://peritexnisologos.blogspot.gr