Δύο ποταμοί στην ινδική υποήπειρο αποτελούν στην κυριολεξία πηγή ζωής, εφόσον συντηρούν εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους. Οι πηγές τους βρίσκονται κοντά στους παγετώνες των ψηλότερων οροσειρών του κόσμου, ενώ και οι δύο κυλούν μεγαλόπρεπα επί 2.400 χιλιόμετρα, διασχίζοντας κυρίως δύο χώρες. Εκβάλλουν σε δύο διαφορετικές θάλασσες. Ο κάθε ποταμός ήταν το λίκνο ενός αρχαίου πολιτισμού. Ο καθένας τους είδε τη γέννηση μιας μεγάλης θρησκείας. Και οι δύο χαίρουν της εκτίμησης των ανθρώπων για όσα τους παρέχουν, ενώ ο ένας λατρεύεται ακόμα και σήμερα. Ποιοι είναι; Ο Ινδός και ο Γάγγης· ο τελευταίος είναι γνωστός εδώ στην Ινδία ως Γκάνγκα.

ΕΠΕΙΔΗ ο άνθρωπος χρειάζεται νερό για να επιβιώσει και να ευημερήσει, οι πρώτοι πολιτισμοί αναπτύχθηκαν γύρω από ποταμούς. Εφόσον μερικές φορές οι άνθρωποι θεοποιούσαν τα ποτάμια, οι αρχαίες αναφορές μπορεί να είναι επηρεασμένες από τη μυθολογία. Ασφαλώς αυτό αληθεύει για την ιστορία του Ινδού και του Γάγγη, ο οποίος είναι γνωστός στην Ινδία και ως Γκάνγκα Μα (Μητέρα Γκάνγκα).

Τόσο για τους Ινδουιστές όσο και για τους Βουδιστές, το όρος Καϊλάς, με ύψος 6.714 μέτρα, και η γειτονική λίμνη Μανασαρόβαρ είναι κατοικίες των θεών. Για πολύ καιρό επικρατούσε η άποψη ότι τέσσερις μεγάλοι ποταμοί πήγαζαν από τη λίμνη, ξεκινώντας από το στόμα κάποιων ζώων. Ο Ινδός πήγαζε από ένα λιοντάρι, ενώ ο Γάγγης από ένα παγώνι.

Οι ξένοι εξερευνητές δεν ήταν ευπρόσδεκτοι στο Θιβέτ. Ωστόσο, το 1811, ένας Άγγλος κτηνίατρος ο οποίος εργαζόταν για την Εταιρία των Ανατολικών Ινδιών κατάφερε να διασχίσει τη χώρα αλλάζοντας διάφορες μεταμφιέσεις. Ανέφερε ότι κανένα ποτάμι δεν πήγαζε από τη λίμνη Μανασαρόβαρ, μολονότι μερικοί ορεινοί χείμαρροι κατέληγαν σε αυτήν. Χρειάστηκε να φτάσουν οι αρχές του 20ού αιώνα για να εντοπιστούν οι πηγές και του Ινδού και του Γάγγη. Ο Ινδός πηγάζει από το Θιβέτ, βόρεια των Ιμαλαΐων, ενώ ο Γάγγης ξεκινάει την πορεία του από ένα παγωμένο σπήλαιο στις πλαγιές των Ιμαλαΐων, στη βόρεια Ινδία.

Κοιτίδες Αρχαίων Πολιτισμών

Πιστεύεται ότι οι αρχαιότεροι κάτοικοι της ινδικής υποηπείρου έφτασαν στην Κοιλάδα του Ινδού ταξιδεύοντας ανατολικά. Εδώ οι αρχαιολόγοι έχουν βρει ερείπια ενός πολύ προηγμένου πολιτισμού σε περιοχές όπως η Χαράπα και το Μοχέντζο-Ντάρο. Στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, αυτά τα ευρήματα άλλαξαν την άποψη ότι οι πρώτοι κάτοικοι της Ινδίας ήταν πρωτόγονες νομαδικές φυλές. Πριν από 4.000 χρόνια και πλέον, ο Πολιτισμός του Ινδού ήταν εφάμιλλος με εκείνον της Μεσοποταμίας, αν όχι ανώτερος. Απομεινάρια από άριστα ρυμοτομημένους δρόμους, από πολυώροφα σπίτια και συγκροτήματα κατοικιών, από εξαιρετικά συστήματα αποχέτευσης, από τεράστιες σιταποθήκες, από ναούς και λουτρά για τελετουργικό καθαρισμό—όλα αυτά αποκαλύπτουν την ύπαρξη ενός προηγμένου αστικού πολιτισμού. Υπάρχουν επίσης ενδείξεις για εμπορικές συναλλαγές με τη Μεσοποταμία και τη Μέση Ανατολή, καθώς ο Ινδός ποταμός αποτελούσε μια οδό που διέσχιζε εκατοντάδες χιλιόμετρα ενδοχώρας προτού καταλήξει στην Αραβική Θάλασσα.

Στο διάβα των αιώνων, φυσικές καταστροφές—πιθανώς σεισμοί ή μεγάλες πλημμύρες ποταμών—φαίνεται ότι εξασθένισαν τον αστικό πολιτισμό της Κοιλάδας του Ινδού. Έτσι δεν μπόρεσε να αντισταθεί στα κύματα των νομαδικών φυλών που εισέβαλαν από την Κεντρική Ασία, και οι οποίες γενικά αναφέρονται με το όνομα Άριοι. Αυτοί έδιωξαν τους περισσότερους κατοίκους των πόλεων από τον ποταμό, με αποτέλεσμα ο αρχαίος πολιτισμός που είχε αναπτυχθεί γύρω από τον Ινδό να μετακινηθεί προς τη νότια Ινδία, όπου σήμερα η δραβιδική φυλή εξακολουθεί να αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες εθνοτικές ομάδες της Ινδίας.

Κινούμενες ανατολικά διαμέσου της Ινδίας, μερικές φυλές Αρίων άρχισαν να εγκαθίστανται στις πεδιάδες του Γάγγη. Έτσι οι Άριοι της υποηπείρου ανέπτυξαν τον ξεχωριστό πολιτισμό τους στη βόρεια Ινδία, όπου και κυρίως παραμένει μέχρι σήμερα, σε άμεση σχέση με τον ποταμό Γάγγη.

Δύο Ποταμοί και Δύο Θρησκείες

Αρχαιολογικά ευρήματα αποκαλύπτουν ομοιότητες μεταξύ της θρησκείας που ασκούνταν στην Κοιλάδα του Ινδού και εκείνης που ασκούνταν στη Μεσοποταμία. Μερικά από τα ιερά αντικείμενα του Ινδουισμού, ο οποίος επί πολύ καιρό θεωρούνταν θρησκεία των Αρίων, βρέθηκαν σε ερείπια πόλεων του Ινδού. Η Ινδουιστική θρησκεία γεννήθηκε από τη συγχώνευση θεοτήτων και θρησκευτικών δοξασιών τόσο των Αρίων όσο και προγενέστερων λαών. Οι Άριοι στην αρχή θεωρούσαν τον Ινδό ιερό, αλλά καθώς μετακινήθηκαν ανατολικά και εγκαταστάθηκαν κατά μήκος του Γάγγη, μετέφεραν τη λατρεία τους σε εκείνον τον ποταμό. Στο διάβα των αιώνων, αναπτύχθηκαν γύρω από το Γάγγη πόλεις όπως η Χάρντουαρ, η Άλλαχαμπαντ και το Βαράνασι. Αυτές αποτέλεσαν κέντρα της Ινδουιστικής θρησκείας. Σήμερα εκατομμύρια προσκυνητές συρρέουν σε τέτοια κέντρα για να βυθιστούν στα νερά του Γάγγη, τα οποία πιστεύεται ότι θεραπεύουν και εξαγνίζουν.

Ενώ ο Ινδουισμός γεννήθηκε γύρω από τον Ινδό, ο Βουδισμός έχει τις ρίζες του κοντά στο Γάγγη. Ο Σιντάρτα Γκαουτάμα, ο επονομαζόμενος Βούδας, εκφώνησε την πρώτη του ομιλία στην πόλη Σαρνάτ, κοντά στο Βαράνασι. Λέγεται ότι, σε ηλικία 79 ετών, διέσχιζε κολυμπώντας το πιο πλατύ σημείο του Γάγγη.

Ποια Είναι η Κατάσταση των Ποταμών Σήμερα;

Το νερό των ποταμών είναι πιο απαραίτητο σήμερα από ό,τι ήταν πριν από 4.000 χρόνια, τότε που οι άνθρωποι συνέρρεαν στις όχθες του Ινδού και του Γάγγη προκειμένου να διατηρηθούν στη ζωή. Για να συντηρηθούν οι μεγάλοι πληθυσμοί της Ινδίας, του Πακιστάν και του Μπαγκλαντές, η ροή του νερού των ποταμών πρέπει να ελέγχεται προσεκτικά. (Βλέπε το χάρτη στις σελίδες 16, 17.) Έχει καταστεί αναγκαία η σύναψη διεθνών συμβάσεων, εφόσον οι ποταμοί διασχίζουν περισσότερες από μία χώρες. Το Πακιστάν έχει κατασκευάσει, μεταξύ των άλλων, το αρδευτικό Φράγμα Ταρμπέλα μήκους 3 χιλιομέτρων και ύψους 143 μέτρων. Είναι ένα από τα μεγαλύτερα στον κόσμο και ο όγκος των υλικών του φράγματος φθάνει τα 148.500.000 κυβικά μέτρα. Ο Υδατοφράκτης Φαράκα, στο Γάγγη, εξασφαλίζει επαρκή και σταθερή ροή νερού στον ποταμό για τις αυξημένες ναυτιλιακές δραστηριότητες κοντά στο λιμάνι της Καλκούτας.

Όπως αληθεύει για πολλούς άλλους ποταμούς, η ρύπανση αποτελεί μεγάλο πρόβλημα για το Γάγγη. Έτσι, το 1984, η ινδική κυβέρνηση έθεσε σε ισχύ το φιλόδοξο Σχέδιο Δράσης για το Γάγγη. Η προσοχή στράφηκε στη μετατροπή των λυμάτων σε λίπασμα ή βιοαέριο, στην εκτροπή οχετών που κατέληγαν στον ποταμό και στην κατασκευή μονάδων καθαρισμού για χημικά απόβλητα.

Ωστόσο, αποδεικνύεται ότι οι ανθρώπινοι φορείς δεν έχουν τη δύναμη να αποκαταστήσουν τα ποτάμια της γης στην αρχική τους ομορφιά και καθαρότητα. Αλλά ο Θεός σύντομα θα διορθώσει αυτή την κατάσταση. Υπό τη διακυβέρνηση της Βασιλείας του, θα «χειροκροτούν οι ποταμοί» καθώς ολόκληρη η γη θα γίνεται παράδεισος.—Ψαλμός 98:8.

Ο Ισχυρός Ινδός

Επειδή ο Ινδός σχηματίζεται από πολυάριθμα μικρότερα ποτάμια, υπάρχει αντιλογία αναφορικά με την περιοχή από όπου πηγάζει. Αλλά το βέβαιο είναι ότι οι πηγές αυτού του μεγάλου ποταμού βρίσκονται ψηλά στα Ιμαλάια. Καθώς κυλάει βορειοδυτικά και ενώνεται στη διαδρομή με άλλα ποτάμια, διασχίζει επί 320 χιλιόμετρα το υψίπεδο του Θιβέτ, «την κορυφή του κόσμου». Πλησιάζοντας στα σύνορα της Ινδίας, στην περιφέρεια Λαντάκ, ο ποταμός περνάει μέσα από τα βουνά διαβρώνοντας τη βάση απότομων βράχων και σχηματίζοντας ένα φαράγγι ανάμεσα στα Ιμαλάια και στην οροσειρά Καρακόρουμ. Μόλις βρεθεί σε ινδικό έδαφος, ο ποταμός κατεβαίνει σε υψόμετρο χαμηλότερο σχεδόν κατά 3.700 μέτρα, μέσα σε απόσταση μόλις 560 χιλιομέτρων. Κατά την κάθοδό του, ρέει προς βορράν και ύστερα στρίβει απότομα γύρω από το δυτικό άκρο των Ιμαλαΐων όπου σμίγει με τον Γκίλγκιτ, ένα μεγάλο ποταμό που πηγάζει από την οροσειρά Χίντου Κους. Κατόπιν τα νερά ρέουν νότια και διασχίζουν το Πακιστάν. Αφού περνάει ορμητικά μέσα από τα βουνά, στριφογυρίζοντας με ορμή,

ο Ινδός φτάνει τελικά στις κοιλάδες και συνεχίζει την πορεία του περνώντας μέσα από το Παντζάμπ. Αυτό το όνομα σημαίνει «Πενταποταμία», επειδή πέντε μεγάλοι παραπόταμοι—ο Μπέας, ο Σάτλετζ, ο Ράβι, ο Τζέλουμ και ο Τσινάμπ—κυλούν μοιάζοντας με ανοιχτά δάχτυλα ενός γιγαντιαίου χεριού για να ενωθούν με τον Ινδό και ταξιδεύουν μαζί του μέχρι το τέλος αυτού του μεγαλόπρεπου ταξιδιού των 2.900 και πλέον χιλιομέτρων.

Ο Ιερός Γάγγης

Περίπου 100 χιλιόμετρα νότια των πηγών του Ινδού στα Ιμαλάια, ο Γάγγης αρχίζει ένα ταξίδι 2.500 και πλέον χιλιομέτρων μέχρι να καταλήξει στον Κόλπο της Βεγγάλης. Σε υψόμετρο που ξεπερνάει τα 3.870 μέτρα, τα νερά του πηγάζουν από μια παγετωνική προεξοχή, η οποία μοιάζει με στόμα αγελάδας και ονομάζεται Γκαούμουκ στη γλώσσα χίντι, και σχηματίζουν έναν ποταμό που φέρει το όνομα Μπαγκίρατι. Σε απόσταση περίπου 214 χιλιομέτρων από τις πηγές, ο Μπαγκίρατι σμίγει με έναν άλλον ποταμό, τον Αλακνάντα στο Ντεβαπραγιάγκ. Αυτοί οι δύο ποταμοί μαζί με τον Μαντακίνι, τον Νταούλι Γκάνγκα και τον Πιντάρ σχηματίζουν το Γάγγη.

Καθώς ο Γάγγης ρέει νοτιοανατολικά κατά μήκος της υποηπείρου ενώνεται με άλλους μεγάλους ποταμούς, όπως τον Γιάμουνα στο Άλλαχαμπαντ της Ινδίας και στη συνέχεια με τον ισχυρό Βραχμαπούτρα στο Μπαγκλαντές. Ο Γάγγης και οι παραπόταμοί του απλώνονται σαν βεντάλια και αρδεύουν το ένα τέταρτο της συνολικής έκτασης της Ινδίας, τις εύφορες πεδιάδες του Γάγγη. Με το ποτάμιο σύστημα αποστραγγίζεται μια περιοχή 1.035.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων και συντηρείται περίπου το ένα τρίτο του πληθυσμού της Ινδίας, ο οποίος τώρα ξεπερνάει το ένα δισεκατομμύριο, σε μια από τις πιο πυκνοκατοικημένες περιοχές του κόσμου. Στο Μπαγκλαντές γίνεται πολύ πλατύς, σαν εσωτερική θάλασσα, και η ποταμοπλοΐα είναι πολύ αναπτυγμένη. Κατόπιν ο Γάγγης χωρίζεται σε αρκετά μεγάλα ποτάμια και σε πολυάριθμα μικρότερα σχηματίζοντας ένα από τα μεγαλύτερα δέλτα στον κόσμο.