ΠΟΛΛΟΙ αμφιβάλλουν για αυτά που διαβάζουν και ακούν στις ειδήσεις. Για παράδειγμα, στα πλαίσια μιας δημοσκόπησης το 2012 στις ΗΠΑ, οι συμμετέχοντες ρωτήθηκαν πόσο εμπιστεύονται την ακρίβεια, την αντικειμενικότητα και την πληρότητα των ειδήσεων στις εφημερίδες, στην τηλεόραση και στο ραδιόφωνο. Οι 6 στους 10 απάντησαν «λίγο» ή «καθόλου». Δικαιολογείται τέτοια δυσπιστία;

Πολλοί δημοσιογράφοι, καθώς και οι οργανισμοί στους οποίους εργάζονται, έχουν ως σύνθημά τους την έγκυρη και ουσιαστική ενημέρωση. Ωστόσο, υπάρχουν λόγοι για προβληματισμό. Εξετάστε τους ακόλουθους παράγοντες:

ΜΕΓΙΣΤΑΝΕΣ ΤΩΝ ΜΜΕ. Τα κυριότερα μέσα ενημέρωσης ανήκουν σε λίγους αλλά πανίσχυρους επιχειρηματικούς ομίλους. Αυτά τα μέσα επηρεάζουν καθοριστικά το τι θα δημοσιοποιηθεί, πώς θα δημοσιοποιηθεί και πόσο θα δημοσιοποιηθεί. Επειδή σκοπός των επιχειρηματικών ομίλων είναι ως επί το πλείστον το κέρδος, οι αποφάσεις που παίρνονται από τα μέσα ενημέρωσης ενδέχεται να έχουν ως εφαλτήριο οικονομικά συμφέροντα. Ειδήσεις που μπορεί να ζημιώσουν τους ιδιοκτήτες των μέσων ίσως αποσιωπούνται.

ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΙΣ. Πολλά από όσα μαθαίνουμε από τα μέσα ενημέρωσης αφορούν τα πρόσωπα και τα έργα της κυβέρνησης. Κάθε κυβέρνηση θέλει να πείσει το λαό να στηρίξει την πολιτική της και τους αξιωματούχους της. Και επειδή τα μέσα ενημέρωσης αντλούν υλικό από την κυβέρνηση, δημοσιογράφοι και κυβερνητικές πηγές ενίοτε συνεργάζονται.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ. Στις περισσότερες χώρες, τα μέσα ενημέρωσης πρέπει να είναι κερδοφόρα προκειμένου να επιβιώσουν, και τα περισσότερα κέρδη τους προέρχονται από τη διαφήμιση. Στις ΗΠΑ, τα περιοδικά αντλούν το 50 με 60% των εσόδων τους από τη διαφήμιση, οι εφημερίδες το 80%, ενώ οι εμπορικοί τηλεοπτικοί και ραδιοφωνικοί σταθμοί το 100%. Για ευνόητους λόγους, οι διαφημιζόμενοι δεν θέλουν να γίνονται χορηγοί εκπομπών που δημιουργούν δυσμενές κλίμα για τα προϊόντα τους ή για τον τρόπο λειτουργίας τους. Αν δεν τους αρέσει το έργο που παράγει ένα μέσο ενημέρωσης, μπορούν να διαφημιστούν αλλού. Έχοντας συναίσθηση αυτού του γεγονότος, οι συντάκτες ίσως αποσιωπούν ειδήσεις που δημιουργούν αρνητικό κλίμα για τους χορηγούς τους.

ΑΝΕΝΤΙΜΟΤΗΤΑ. Δεν είναι όλοι οι δημοσιογράφοι έντιμοι. Ορισμένοι επινοούν ειδήσεις. Για παράδειγμα, πριν από λίγα χρόνια ένας δημοσιογράφος στην Ιαπωνία ήθελε να αποδείξει ότι οι δύτες καταστρέφουν τα κοράλλια στην Οκινάβα. Αφού δεν βρήκε καθόλου κοράλλια που να έχουν υποστεί βανδαλισμό, κατέστρεψε μερικά μόνος του και μετά τα φωτογράφισε. Επίσης, οι φωτογραφίες μπορούν να τροποποιηθούν έτσι ώστε να εξαπατηθεί το κοινό. Η τεχνολογία της επεξεργασίας εικόνας έχει γίνει πιο αποτελεσματική, και ορισμένες αλλοιώσεις είναι ουσιαστικά αδύνατον να εντοπιστούν.

ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ. Ακόμα και αν πρόκειται για γεγονότα απόλυτα τεκμηριωμένα, ο τρόπος με τον οποίο θα παρουσιαστούν έγκειται στην κρίση του δημοσιογράφου. Ποια στοιχεία θα πρέπει να συμπεριληφθούν στο ρεπορτάζ, και ποια όχι; Για παράδειγμα, μια ποδοσφαιρική ομάδα μπορεί να έχασε έναν αγώνα με διαφορά δύο γκολ. Αυτό είναι γεγονός. Αλλά το γιατί έχασε η ομάδα είναι μια άλλη ιστορία στην οποία ο δημοσιογράφος μπορεί να δώσει ένα σωρό ερμηνείες.

ΠΑΡΑΛΕΙΨΕΙΣ. Όταν οι δημοσιογράφοι ταξινομούν τα γεγονότα για να φτιάξουν ένα καθηλωτικό ρεπορτάζ, συχνά παραλείπουν λεπτομέρειες που θα μπέρδευαν ή θα άφηναν ερωτηματικά. Ως αποτέλεσμα, μερικά γεγονότα μεγαλοποιούνται ενώ άλλα υποβαθμίζονται. Επειδή οι εκφωνητές ειδήσεων και οι δημοσιογράφοι της τηλεόρασης ενίοτε πιέζονται να πουν μια περίπλοκη είδηση μέσα σε ένα περίπου λεπτό, κάποιες σημαντικές λεπτομέρειες μπορεί να παραλειφθούν.

ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ. Τις πρόσφατες δεκαετίες, καθώς οι τηλεοπτικοί σταθμοί πολλαπλασιάζονταν, ο χρόνος που αφιέρωναν οι τηλεθεατές σε ένα και μόνο κανάλι μειώθηκε δραστικά. Προκειμένου να κρατήσουν το ενδιαφέρον των τηλεθεατών, τα ειδησεογραφικά κανάλια ένιωθαν υποχρεωμένα να προσφέρουν κάτι αποκλειστικό ή διασκεδαστικό. Σχολιάζοντας αυτή την εξέλιξη, το βιβλίο Προκατάληψη στα ΜΜΕ (Media Bias) δηλώνει: «Τα [τηλεοπτικά] δελτία ειδήσεων έχουν γίνει σόου με αλλεπάλληλες εναλλαγές εικόνων οι οποίες επιλέγονται για να σοκάρουν ή να προκαλέσουν, καθώς και με ρεπορτάζ που έχουν συντομευτεί για να ταιριάζουν στο [όλο και μικρότερο] εύρος προσοχής των τηλεθεατών».

ΛΑΘΗ. Επειδή είναι και αυτοί άνθρωποι, οι δημοσιογράφοι κάνουν λάθη χωρίς κακή πρόθεση. Μια λάθος λέξη, ένα λάθος κόμμα, ένα γραμματικό λάθος—όλα αυτά μπορούν να αλλοιώσουν το νόημα μιας πρότασης. Κάποια στοιχεία μπορεί να μην έχουν διασταυρωθεί προσεκτικά. Αλλά και οι αριθμοί προσφέρονται για λάθη, καθώς ο δημοσιογράφος, μέσα στον αγώνα του να προλάβει τις προθεσμίες, μπορεί εύκολα να γράψει εκ παραδρομής 10.000 αντί 100.000.

ΛΑΘΟΣ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ. Η ακριβής παρουσίαση των γεγονότων δεν είναι τόσο εύκολη υπόθεση όσο ίσως νομίζουν μερικοί. Αυτό που θεωρείται αληθές σήμερα μπορεί να αποδειχτεί λάθος αύριο. Για παράδειγμα, κάποτε ο κόσμος πίστευε ότι η γη είναι το κέντρο του ηλιακού μας συστήματος. Τώρα όμως ξέρουμε ότι η γη περιστρέφεται γύρω από τον ήλιο.

*** g 12/13 σ. 4-6 ***