ΟΙ ΠΑΣΣΑΛΟΙ περνούν από μπροστά μας ο ένας μετά τον άλλον καθώς προχωρούμε με το τετρακίνητο όχημά μας. Αυτοί οι στύλοι δείχνουν το δρόμο όταν τον καλύπτουν οι αμμοθύελλες. Πράγματι, τέτοιες θύελλες είναι συνηθισμένες εδώ στην έρημο Σαχάρα.

Ο δρόμος στον οποίο οδηγούμε ακολουθεί μια παμπάλαιη διαδρομή καραβανιών που συνδέει την πόλη Αγκαντέζ, στο βόρειο Νίγηρα, με τα σύνορα της Αλγερίας και πέρα από αυτά. Προορισμός μας είναι το χωριουδάκι Τεγκουίντα Ιν Τεσούμ—μια απομονωμένη κοινότητα 200 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της Αγκαντέζ. Εκεί, 50 οικογένειες ακολουθούν πατροπαράδοτες μεθόδους εξαγωγής πολύτιμου αλατιού από την άργιλο της Σαχάρας.

Τεχνητοί Λόφοι και Λάκκοι με Γήινα Χρώματα

Μπροστά μας ξεπροβάλλουν μικροί λόφοι στην έρημη πεδιάδα, υποδεικνύοντας τον προορισμό μας. Ο οδηγός μας σταθμεύει το όχημά μας κοντά σε έναν λόφο ύψους 10 μέτρων και μας προσκαλεί να βγούμε και να σκαρφαλώσουμε στην κορυφή του για να δούμε το χωριό. Καθώς προσπαθούμε να ανεβούμε στην πλαγιά, ο οδηγός μάς εξηγεί ότι τόσο αυτός ο λοφίσκος όσο και οι άλλοι σαν και αυτόν έχουν δημιουργηθεί με τεχνητό τρόπο στο πέρασμα πολλών ετών από τα υπολείμματα της διαδικασίας εξαγωγής αλατιού στην περιοχή.

Από την κορυφή η θέα σαγηνεύει. Σχεδόν τα πάντα στο χωριό μπροστά μας έχουν το χρώμα της ψημένης αργίλου—το έδαφος, οι τοίχοι, οι σκεπές. Μόνη εξαίρεση αποτελούν τα πράσινα φύλλα των δύο δέντρων που υψώνονται σαν φρουροί στα δύο άκρα του χωριού. Στην πραγματικότητα, οι φράχτες και τα σπίτια είναι φτιαγμένα από άργιλο. Αντίθεση με τα μονόχρωμα σπίτια δημιουργούν οι αποχρώσεις των εκατοντάδων κοντινών λάκκων. Η περιοχή σφύζει από δραστηριότητα—άντρες, γυναίκες και παιδιά, όλοι εργάζονται σκληρά.

Ασυνήθιστη Μέθοδος Εξαγωγής

Καθώς κατεβαίνουμε από το λοφίσκο, ο οδηγός μάς εξηγεί την παμπάλαιη μέθοδο εξαγωγής αλατιού την οποία χρησιμοποιούν οι χωρικοί. «Στην πραγματικότητα υπάρχουν μόνο δύο είδη λάκκων», λέει ο ίδιος. «Οι μεγαλύτεροι λάκκοι, με διάμετρο περίπου δύο μέτρα, χρησιμοποιούνται για να μεταγγίζεται το πολύ αλμυρό νερό. Οι μικρότεροι είναι λάκκοι εξάτμισης. Το νερό από τις 20 πηγές της περιοχής είναι αυτό καθαυτό αρκετά αλμυρό. Ωστόσο, η κύρια πηγή αλατιού δεν είναι το νερό αλλά το χώμα, και αυτό ακριβώς είναι που κάνει ασυνήθιστη τη συγκεκριμένη διαδικασία». Πώς ακριβώς εξάγεται το αλάτι από το χώμα;

Παρατηρούμε κάποιον ο οποίος ρίχνει χώμα σε έναν μεγάλο λάκκο που είναι γεμάτος με νερό της πηγής. Πατάει με τα πόδια του το μείγμα σαν να βρίσκεται σε πατητήρι σταφυλιών. Όταν είναι ικανοποιημένος με το αποτέλεσμα, αφήνει το αλμυρό μείγμα να κατακαθήσει για αρκετές ώρες. Γύρω του υπάρχουν μεγάλοι λάκκοι γεμάτοι με το ίδιο λασπώδες μείγμα. Το περιεχόμενο του καθενός παρουσιάζει έναν διαφορετικό τόνο του καφέ επειδή οι λάκκοι αλλάζουν χρώμα καθώς η λάσπη κατακάθεται.

Εκεί κοντά, κάποιος άλλος αντλεί το αλμυρό νερό από έναν λάκκο χρησιμοποιώντας ένα φλασκί—δοχείο φτιαγμένο από το κέλυφος νεροκολοκύθας—και χύνει το μείγμα στους μικρότερους λάκκους. Συνήθως οι άντρες εκτελούν αυτό το κομμάτι της εργασίας. Οι άντρες είναι επίσης υπεύθυνοι για τη συντήρηση των λάκκων. Μερικοί από αυτούς τους λάκκους είναι φυσικές κοιλότητες του εδάφους, ενώ άλλοι έχουν σκαφτεί στο βράχο. Όταν το σκάψιμο δεν είναι εφικτό, οι άντρες δημιουργούν κυκλικά αναχώματα από άργιλο στο ανώτερο σημείο του βράχου. Διαμορφώνουν τα τοιχώματα με τα χέρια και έπειτα τα χτυπούν με ένα ραβδί ώσπου να στερεοποιηθούν. Αυτοί οι λάκκοι πρέπει να επισκευάζονται ή να ανακατασκευάζονται κάθε χρόνο.

Τι ρόλο παίζουν οι γυναίκες; Είναι οι αχθοφόροι που φροντίζουν να υπάρχει πάντα διαθέσιμη για επεξεργασία αρκετή ποσότητα αλατούχου χώματος. Επίσης αφαιρούν τους κρυστάλλους αλατιού από τους λάκκους εξάτμισης. Έπειτα, καθαρίζουν επιμελώς τους λάκκους ετοιμάζοντάς τους για την επόμενη παρτίδα.

Στο μεταξύ, τα παιδιά περιφέρονται γύρω από τους μικρότερους λάκκους. Δουλειά τους είναι να παρακολουθούν τη διαδικασία ξήρανσης. Καθώς το νερό εξατμίζεται από τους λάκκους, σχηματίζονται κρύσταλλοι στην επιφάνεια. Αν αφεθεί χωρίς επίβλεψη, αυτή η κρούστα αλατιού μπορεί να εμποδίσει την περαιτέρω εξάτμιση. Έτσι λοιπόν, τα παιδιά ραντίζουν την επιφάνεια με σταγόνες νερού για να διασπάσουν την κρούστα και να κάνουν τους κρυστάλλους να βυθιστούν στον πυθμένα του λάκκου. Η εξάτμιση συνεχίζεται μέχρι να παραμείνει τελικά μόνο το πολύτιμο αλάτι.

Γιατί έχουν οι λάκκοι τέτοια ποικιλία όμορφων χρωμάτων; Ο οδηγός μας εξηγεί: «Βασικά υπάρχουν τρία είδη αργίλου, ή λάσπης, σε αυτή την περιοχή, και το καθένα προσθέτει το δικό του χρώμα στο νερό. Επίσης, το χρώμα ποικίλλει ανάλογα με την αλατότητα του διαλύματος. Επιπλέον, σε μερικούς λάκκους αναπτύσσονται άλγη που χρωματίζουν το νερό». Παρατηρούμε ακόμη ότι οι λάκκοι αλλάζουν απόχρωση και τόνο καθώς οι καυτές ακτίνες του ήλιου αλλάζουν γωνία αντανάκλασης.

Αλάτι Αντί Χρημάτων

Πίσω στο χωριό, οι γυναίκες διαμορφώνουν το νωπό, ακατέργαστο αλάτι σε πλάκες και έπειτα τις ξηραίνουν στον καυτό ήλιο. Δεν καθαρίζουν το αλάτι από τις προσμείξεις, και γι’ αυτό οι πλάκες έχουν καφετί χρώμα. Παρατηρούμε ότι οι γυναίκες φτιάχνουν πλάκες σε τρία σχήματα—οβάλ, στρογγυλό και τριγωνικό. Μια γυναίκα εξηγεί ότι οι οβάλ και οι στρογγυλές πλάκες πωλούνται ενώ οι τριγωνικές φυλάσσονται για δώρα.

Ποιος αγοράζει το αλάτι; Οι νομάδες και οι έμποροι αλατιού. Αυτοί περιδιαβαίνουν την Τεγκουίντα Ιν Τεσούμ ανταλλάσσοντας τρόφιμα και άλλα αγαθά με αλάτι. Το περισσότερο αλάτι θα πουληθεί στις αγορές μεγαλύτερων πόλεων στις παρυφές της ερήμου. Το ακατέργαστο αλάτι από αυτό το χωριό πιθανότατα δεν θα χρησιμοποιηθεί από ανθρώπους. Μάλλον θα αποτελέσει συμπλήρωμα στη διατροφή κατοικίδιων ζώων.

Επιστρέφοντας στο όχημά μας, βλέπουμε κάποιον να σπάει τα ιζήματα αργίλου σε έναν άδειο λάκκο μετάγγισης. Σέρνει το φορτίο προς τους σωρούς με τα υπολείμματα συμβάλλοντας με το δικό του μικρό τρόπο στη δημιουργία των τεχνητών λοφίσκων. Καθώς αναχωρούμε, αναλογιζόμαστε ότι αυτοί οι λόφοι μαρτυρούν τις γενιές των αλατωρύχων οι οποίοι έζησαν, εργάστηκαν και πέθαναν στην Τεγκουίντα Ιν Τεσούμ.—Από Συνεργάτη.

*** g 1/09 σ. 21-23 Οι Αλατωρύχοι της Σαχάρας ***