ΠΟΙΑ είναι τα κριτήρια για την αξιολόγηση της αληθινής ομορφιάς; Μερικοί πιστεύουν ότι η ομορφιά εξαρτάται από την άποψη του καθενός. Πράγματι, το πώς αντιλαμβάνεται κάποιος την ομορφιά θεωρείται γενικά υποκειμενικό ζήτημα. Επιπλέον, οι δημοφιλείς απόψεις για το τι ακριβώς σημαίνει ομορφιά ποικίλλουν πολύ από πολιτισμό σε πολιτισμό και από εποχή σε εποχή.

Ο Τζέφρι Σόμπαλ, αναπληρωτής καθηγητής διατροφικών επιστημών στο Πανεπιστήμιο Κορνέλ των ΗΠΑ, αναφέρει: «Στη διάρκεια του δέκατου ένατου αιώνα, σχεδόν όλες οι κοινωνίες ταύτιζαν το βάρος με την ανώτερη κοινωνική θέση. Η φαρδιά περιφέρεια θεωρούνταν ένδειξη ευημερίας και υγείας, ενώ η ισχνή σιλουέτα σήμαινε ότι κάποιος ήταν τόσο φτωχός ώστε δεν είχε αρκετή τροφή για να φάει». Τα έργα πολλών καλλιτεχνών της εποχής αντανακλούν αυτή την άποψη, καθώς τα μοντέλα τους—κυρίως γυναίκες—είχαν σώματα με παχουλά χέρια, πόδια, πλάτη και γοφούς. Πολλά δε από αυτά τα έργα ήταν πορτραίτα αληθινών ανθρώπων που θεωρούνταν πρότυπα ομορφιάς.

Η ίδια άποψη υπάρχει και σήμερα, αν και η ομορφιά περιλαμβάνει περισσότερα από το να είναι κάποιος παχύς ή αδύνατος. Ακόμη και στις μέρες μας, σε μερικούς πολιτισμούς του Νότιου Ειρηνικού, το πάχος χαίρει μεγάλης εκτίμησης. Σε ορισμένα μέρη της Αφρικής, οι μέλλουσες νύφες κλείνονται σε «παχυντικά αγροκτήματα», όπου τρέφονται με μεγάλες ποσότητες λιπαρών τροφών με το σκεπτικό ότι θα γίνουν πιο ελκυστικές. Ο ιδιοκτήτης κάποιου νυχτερινού κέντρου στη Νιγηρία λέει: «Η μέση Αφρικανή είναι ευτραφής . . . Αυτή είναι η ομορφιά της. Έτσι είναι ο πολιτισμός μας». Σε πολλούς παραδοσιακούς ισπανόφωνους πολιτισμούς, το να είναι κανείς ευτραφής εκτιμάται επίσης ιδιαίτερα ως ένδειξη ευπορίας και επιτυχίας.

Ωστόσο, σε πολλά άλλα μέρη, ισχύει το αντίθετο. Γιατί; Μερικοί λένε ότι καθώς το εμπόριο επεκτεινόταν και η βιομηχανοποίηση οδηγούσε σε μεγαλύτερα αποθέματα και πιο εκτεταμένη διακίνηση τροφίμων, οι «κατώτερες» τάξεις μπορούσαν να καταναλώνουν τροφές που μέχρι τότε θεωρούνταν προνόμιο των πλουσίων. Έτσι λοιπόν, ο θαυμασμός για το πάχος άρχισε να μειώνεται σταδιακά. Από την άλλη πλευρά, μερικά θρησκευτικά δόγματα συνδέουν την παχυσαρκία με τη λαιμαργία, με αποτέλεσμα να αντιμετωπίζονται τα ευτραφή άτομα με αρνητικό τρόπο. Επίσης, κάτι άλλο που έχει παίξει ρόλο είναι οι επιστημονικές ανακαλύψεις όσον αφορά τη σχέση που υπάρχει ανάμεσα σε ορισμένους κινδύνους για την υγεία και στην παχυσαρκία. Αυτοί και άλλοι παράγοντες έχουν συμβάλει στην αλλαγή των απόψεων γύρω από το τι σημαίνει ομορφιά, και επί δεκαετίες τώρα ένα μεγάλο μέρος του κόσμου προάγει την ιδέα ότι το λεπτό σώμα είναι το ιδανικό.

Τα μέσα μαζικής επικοινωνίας έχουν κάνει πολλά για να προωθήσουν αυτόν τον τρόπο σκέψης. Οι άνθρωποι που εμφανίζονται στις διαφημιστικές αφίσες και στις τηλεοπτικές διαφημίσεις συνήθως έχουν λεπτά, αθλητικά σώματα. Το παρουσιαστικό τους στοχεύει στο να προβάλει μια αίσθηση ασφάλειας και επιτυχίας. Το ίδιο αληθεύει και για τους αστέρες του κινηματογράφου και της τηλεόρασης.

Πώς επηρεάζει αυτό τους απλούς ανθρώπους, περιλαμβανομένων και των νέων; Ένα πρόσφατο άρθρο για τη σωματική εμφάνιση δείχνει ότι «όταν η μέση Αμερικανίδα τελειώσει το λύκειο, θα έχει παρακολουθήσει πάνω από 22.000 ώρες τηλεόραση». Για μεγάλο μέρος αυτού του χρόνου, βομβαρδίζεται με εικόνες γοητευτικών γυναικών που έχουν «τέλειο» σώμα. Το άρθρο προσθέτει: «Καθώς εκτίθενται επανειλημμένα σε τέτοιες εικόνες, οι γυναίκες συνδέουν αυτό το σωματικό πρότυπο με το κύρος, την ευτυχία, την αγάπη και την επιτυχία». Δεν είναι να απορεί κανείς, λοιπόν, που το 47 τοις εκατό των κοριτσιών που ρωτήθηκαν, αφού πρώτα είδαν φωτογραφίες μοντέλων σε κάποιο περιοδικό, πίστευαν ότι επιβαλλόταν να χάσουν βάρος, ενώ μόνο το 29 τοις εκατό από αυτά θεωρούνταν υπέρβαρα.

Η βιομηχανία της μόδας, επίσης, ασκεί ισχυρή επιρροή στην άποψη των ανθρώπων για την ομορφιά. Η Τζένιφερ, ένα μοντέλο από τη Βενεζουέλα που εργάζεται στην Πόλη του Μεξικού, λέει: «Δουλειά σου είναι να φαίνεσαι όμορφη, και στην εποχή μας αυτό σημαίνει να είσαι λεπτή». Ένα μοντέλο από τη Γαλλία ονόματι Βανέσα λέει: «Δεν είναι τόσο το ότι απαιτούν οι άλλοι να είσαι λεπτή, όσο το ότι το απαιτείς εσύ η ίδια από τον εαυτό σου. Αυτή είναι η παγκόσμια τάση». Σε μια έρευνα που συμπεριέλαβε νεαρά κορίτσια, το 69 τοις εκατό παραδέχτηκε ότι τα μοντέλα που εμφανίζονται στα περιοδικά επηρέαζαν την άποψή τους για το τι σημαίνει όμορφο σώμα.

Αλλά δεν είναι μόνο οι γυναίκες ευάλωτες στην επιρροή της άποψης περί «ιδανικού σώματος». Η μεξικανική εφημερίδα Ελ Ουνιβερσάλ (El Universal) δηλώνει: «Ποτέ προηγουμένως δεν κυκλοφορούσαν στην αγορά τόσο πολλά προϊόντα αντρικής περιποίησης».

«Ιδανική Εμφάνιση»—Ιδανικά Αποτελέσματα;

Σε μια προσπάθεια να αποκτήσουν «ιδανική εμφάνιση» ή απλώς να έχουν όσο το δυνατόν καλύτερο παρουσιαστικό, πολλοί καταφεύγουν στην αισθητική χειρουργική. Οι εφαρμογές αυτού του κλάδου ιατρικής γίνονται φτηνότερες και συνεχώς πληθαίνουν. Πώς ξεκίνησε η αισθητική χειρουργική;

Σύμφωνα με την εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα, οι σύγχρονες τεχνικές πλαστικής χειρουργικής είχαν την αρχή τους στα χρόνια μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν έγιναν προσπάθειες για να αποκατασταθούν οι δυσμορφίες που προκλήθηκαν από τους τραυματισμούς του πολέμου. Έκτοτε, αυτές οι τεχνικές αποτέλεσαν πολύτιμα μέσα για την αποκατάσταση σοβαρών σωματικών βλαβών εξαιτίας εγκαυμάτων, τραυμάτων και γενετικών ανωμαλιών. Ωστόσο, όπως αναγνωρίζει η προαναφερθείσα εγκυκλοπαίδεια, η πλαστική χειρουργική συχνά «αποσκοπεί στη βελτίωση της εμφάνισης υγιών κατά τα άλλα ατόμων». Λόγου χάρη, μπορεί να διορθωθεί η μύτη, να αφαιρεθεί περίσσιο δέρμα από το πρόσωπο και το λαιμό, να μικρύνει το μέγεθος των αφτιών, να αφαιρεθεί λίπος από την κοιλιά και τους γοφούς, να αυξηθεί ο όγκος ορισμένων μερών του σώματος, ακόμη και να δοθεί πιο «ελκυστική» εμφάνιση στον αφαλό.

Ωστόσο, τι θα λεχθεί για υγιή άτομα που ριψοκινδυνεύουν θέλοντας να βελτιώσουν την εμφάνισή τους; Ποιους κινδύνους μπορεί να αντιμετωπίσουν; Ο Άνχελ Παπαδόπουλος, γραμματέας του Μεξικανικού Συλλόγου Πλαστικής, Αισθητικής και Επανορθωτικής Χειρουργικής, εξηγεί ότι μερικές φορές γίνονται τέτοιες εγχειρήσεις από άτομα που δεν έχουν επαρκή κατάρτιση, με αποτέλεσμα να προκαλούνται μεγάλες βλάβες. Υπάρχουν κλινικές που χορηγούν επικίνδυνες ουσίες σε ασθενείς για να βελτιώσουν τη σιλουέτα τους. Στις αρχές του 2003, μια εφημερίδα ανέφερε ότι οι ανθυγιεινές συνθήκες που επικρατούσαν σε κέντρα αισθητικής προκάλεσαν σκάνδαλο στα Κανάρια Νησιά, όπου εκατοντάδες γυναίκες υποβλήθηκαν σε μη ασφαλείς επεμβάσεις.

Και οι άντρες επίσης μπορούν να παγιδευτούν στο κυνήγι της «ιδανικής εμφάνισης». Μερικοί περνούν πολλές ώρες στο γυμναστήριο, αφιερώνοντας σχεδόν όλο τον ελεύθερο χρόνο τους για να κάνουν το σώμα τους καλλίγραμμο και μυώδες. «Μακροπρόθεσμα», λέει το περιοδικό Μιλένιο (Milenio), «η ανάγκη για άσκηση ζημιώνει τις κοινωνικές δραστηριότητές τους και τις σχέσεις τους με τους άλλους ανθρώπους». Η παρόρμηση που νιώθουν πολλοί για να αποκτήσουν μυώδη εμφάνιση τους ωθεί να παίρνουν ακόμη και ουσίες που μπορούν να βλάψουν το σώμα, περιλαμβανομένων και των στεροειδών.

Το πάθος με την προσωπική εμφάνιση έχει κάνει μερικές νεαρές θύματα διαταραχών της διατροφής, όπως είναι η βουλιμία και η νευρική ανορεξία. Ορισμένες χρησιμοποιούν προϊόντα αδυνατίσματος που υπόσχονται εκπληκτικά αποτελέσματα σε μικρό διάστημα αλλά τα οποία δεν έχουν εγκριθεί από αξιόπιστους οργανισμούς υγείας. Η χρήση τέτοιων προϊόντων μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρή βλάβη.

Οι κίνδυνοι τους οποίους αντιμετωπίζει το άτομο που έχει πάθος με την εμφάνισή του δεν είναι μόνο σωματικοί. Η Δρ Κάθριν Φίλιπς, από το Πανεπιστήμιο Μπράουν των ΗΠΑ, λέει ότι οι άνθρωποι που ανησυχούν υπερβολικά για τη σωματική τους εμφάνιση μπορεί να παρουσιάσουν μια ψυχολογική ασθένεια που ονομάζεται διαταραχή δυσμορφίας του σώματος, στην οποία οι πάσχοντες καταλαμβάνονται από την έμμονη ιδέα ότι έχουν ατέλειες στην εμφάνισή τους. Αυτή η πάθηση είναι δυνατόν να πλήξει 1 στα 50 άτομα. Οι ασθενείς «μπορεί να είναι τόσο πεπεισμένοι ότι έχουν άσχημη εμφάνιση ώστε απομονώνονται από τους φίλους και τα αγαπημένα τους πρόσωπα», λέει η ίδια. «Μπορούν να πάθουν κατάθλιψη και να παρουσιάσουν τάσεις αυτοκτονίας». Η Δρ Φίλιπς αναφέρει το παράδειγμα ενός όμορφου κοριτσιού που είχε μια ελαφριά μορφή ακμής αλλά ήταν πεπεισμένη ότι το πρόσωπό της ήταν γεμάτο σημάδια. Επειδή δεν ήθελε να εμφανίζεται μπροστά σε κόσμο, το κορίτσι εγκατέλειψε το σχολείο όταν ήταν στο γυμνάσιο.

Είναι το παρουσιαστικό ενός ατόμου τόσο σημαντικό ώστε να πρέπει να θυσιάσει τη διανοητική και τη σωματική του ευημερία προκειμένου να αποκτήσει «ιδανική εμφάνιση»; Μήπως υπάρχει ένα πιο σπουδαίο είδος ομορφιάς για το οποίο θα πρέπει να αγωνίζεται κάποιος;