Το 1928 δεν ήταν και από τις καλύτερες χρονιές για τον Πειραιά. Ο δάγκειος πυρετός έπεσε πάνω σε Πειραιά και Αθήνα με την μορφή επιδημίας. Αν διαβάσει κανείς τους τίτλους των εφημερίδων της εποχής εκείνης, γρήγορα θα διαπιστώσει πως αποτελεσματική μέθοδος αντιμετώπισής του δεν υπήρχε. Κι όπως έγραψε κι ο Χάρης Σταματίου στην Πειραϊκή εφημερίδα «Σφαίρα» (φ. 11.9.1928) ο δάγκειος ρίχθηκε εναντίον των ανθρώπων πρώτος, αλλά στη συνέχεια ρίχθηκαν και οι διάφοροι επιτήδειοι «έμποροι» καθώς μέσα στην απελπισία παρουσίαζαν καθημερινώς τη κατάλληλη «γιατρειά» μιας αρρώστιας που θέριζε, εξαπατώντας τους απελπισμένους.

Λεμονάδες κατά του πυρετού, λικέρ προστασίας, ζώνες, καπέλα, αρώματα, βερνίκια και κατσαρόλες! Όλα παρουσιάζονται ως τα πλέον κατάλληλα αντιδαγκειακά μέσα! Όμως παρά τη διαφήμιση ο δάγκειος όλο και πιο εξοντωτικός εμφανίζεται, όλο και πιο θανατηφόρος. Σαράντα άνθρωποι χάνουν καθημερινά τη ζωή τους σε Αθήνα και Πειραιά. Η κατάταξη στον στρατό αναβάλλεται καθώς οι συγκεντρώσεις ατόμων θεωρούνται απαγορευμένες.

Λεμονάδες φαρμακείου! Για τους Δαγκειόπληκτους. Σαφώς είχε να κάνει με την πρόσληψη υγρών και όχι με την θεραπευτική δύναμη του συγκεκριμένου σκευάσματος.

«Πίστεψα φίλε μου στις ρεκλάμες των εφημερίδων. Αγόρασα ποτά κατά του δάγκειου, καραμέλες, μπισκότα, παπούτσια, κάλτσες, λαιμοδέτες, μέχρι και παντούφλες αντιδαγκειακές. Μα δεν βαρύνεσαι. Ενώ νόμισα πως είμαι πλέον καλώς οπλισμένος κατά της επιδημίας, με άρπαξε άξαφνα, με κρεβάτωσε, μου άλλαξε τον αδόξαστον, ως λέγουσι κοινώς. Έκτοτε δεν πιστεύω εις τας θαυματουργάς ιδιότητας των διαφημιζομένων δια των εφημερίδων ειδών. Την μόνη ειλικρινή διαφήμιση αυτού του είδους, την είδα προχθές έξω από ένα συνοικιακό φερετροποιείον. Έγραφε: ”Φέρετρα δια τους δαγκειοπαθείς”».

Αλλά τι ήταν αυτό στο οποίο οφειλόταν η φονική επιδημία του 1928;

Κατά τους ειδικούς της εποχής ήταν ένα συγκεκριμένο κουνούπι το λεγόμενο «στεγόμυγα» (στεγόμυια). Η εμφάνισή του είχε λάβει τέτοιες διαστάσεις που έφτασε να πρωταγωνιστεί σε πρωτοσέλιδα εφημερίδων, σε επιστημονικά ή μη άρθρα, ακόμη και σε θεατρικές παραστάσεις.

Είχε γίνει ο Δράκος των παραμυθιών, το μυθικό τέρας της αποκαλύψεως. Οι εφημερίδες δημοσίευαν τακτικότατα την φωτογραφία του τέρατος, που είχε έρθει από τη Συρία, που δεν παρουσίαζε τίποτε το εξαιρετικό από όσο ένα κοινότατο κουνούπι. Και μόλις όλοι το έβλεπαν σε μεγέθυνση δημοσιεύματος εφημερίδας επαναλάμβαναν «Τι είναι ο άνθρωπος; Ένα τόσο δα κουνούπι μπορεί να εξολοθρεύσει μια ολάκερη πολιτεία!».

Μέχρι και η ομογενειακή εφημερίδα “Ατλαντίς” είχε πρωτοσέλιδα για την επιδημία που είχε κτυπήσει Αθήνα και Πειραιά το 1928

Αυτό το κουνούπι έλεγαν τότε πως ήταν υπαίτιο, και μάλιστα μόνο το θηλυκό του. Για την επιδημία δεν ευθυνόταν καθόλου το αρσενικό κουνούπι, παρά μόνο το θηλυκό του.

Και παρά το θανατικό που είχε χτυπήσει τον Πειραιά, να οι υπαίθριοι θίασοι σε κήπους και πλατείες να ανεβάζουν παραστάσεις γύρω από το θηλυκό κουνούπι. «Αυτό το γεγονός αποδεικνύει για μια φορά ακόμη την θηριωδία των θηλυκών! Το θηλυκό έγινε προς αφανισμό της ανθρωπότητας!».

Δυστυχώς όμως παρά τα αστεία σκετσάκια των θεάτρων, παρά τα χρονογραφήματα ο δάγκειος θέριζε και οι αιτίες δεν ήταν μόνο στο θηλυκό κουνούπι. Ήταν πως οι υπόνομοι ήταν ξέσκεποι, η καθαριότητα ελλιπής, δημόσιες τουαλέτες δεν υπήρχαν αλλά ούτε και ιδιωτικές σε πολλές περιπτώσεις.

Η προσωρινή στέγαση των προσφύγων του 1922 σε παραπήγματα, ανάμεσα σε λιμνάζοντα ύδατα πραγματικά βούρκους είχε συμμετοχή στην δημιουργία της επιδημίας. Μεγάλο μέρος του πληθυσμού ουρούσε ή αφόδευε στον δρόμο, τα πιο απομακρυσμένα σημεία αποτελούσαν σημεία μόλυνσης πραγματικοί σκουπιδότοποι. Όλη η παραλιακή γραμμή από την Καστέλλα μέχρι και το Παλαιό Φάληρο έδινε την εντύπωση μιας βρόμικης θάλασσας, ενός πραγματικού βούρκου.

Ενα από τα δύο πυργόσπιτα της Καστέλλας. 

Γράφει ο Πρόεδρος του Εμπορικού Επιμελητηρίου Πειραιώς Γεώργιος Στρίγκος σε μια επιστολή που στέλνει προς δημοσίευση στις 7 Σεπτεμβρίου 1928, σε όλες τις εφημερίδες, που περιέχει κάποιες σκέψεις του:

«Θα πρέπει όπως σε όλο τον πολιτισμένο κόσμο, έτσι και στην Ελλάδα, να υπάρχει υποχρέωση για τους καταστηματάρχες να έχουν στο βάθος του καταστήματός τους μια ευπρεπή και ανάλογη προς την κίνηση εγκατάσταση (τουαλέτα) αναγκαία για κάθε ανθρώπινο πλάσμα. Δεν κατάλαβα ποτέ μου» γράφει «πως είναι δυνατόν να παρέχεται άδεια λειτουργίας ενός τέτοιου καταστήματος χωρίς την ανάλογη εγκατάσταση. Γνωρίζω μέγα Μέγαρο στον Πειραιά που ενώ στοίχισε εκατομμύρια, ενώ στεγάζει δεκάδες καταστημάτων και εκατοντάδες υπαλλήλων δεν διαθέτει καν αυτή την στοιχειώδη εγκατάσταση, το «μέρος».{…..}

Και τι να πει κάποιος για το Φάληρο, τη Μουνυχία και τον Κεντρικό Λιμένα Πειραιώς. Δεν είδα να προσέξει κανείς τη Φαληρική Ακτή. Λίγο καιρό πριν που με φίλους βρέθηκα στην Καστέλλα το μόνο που μας ερχόταν ήταν η χαρακτηριστική οσμή της Φαληρικής θάλασσας με την παραλία χορταριασμένη από τα παράσιτα της βρόμας, με μια θάλασσα βούρκο από Καστέλλας μέχρι αεροδρομίου. Και όλη αυτή η βρώμα οφείλεται στον οχετό των ακαθαρσιών του Αγίου Δανιήλ, καθώς χωρίς κάποιοι να έχουν επίγνωση των συνεπειών, αποφάσισαν με έναν μόνο σωλήνα ολίγων μόνο μέτρων, tout au Phalere (τα πάντα στο Φάληρο).

{…}Στο Πασά-Λιμάνι κατεβαίνουν τα περιττώματα ολοκλήρων συνοικιών. Λαμβάνει τέλος ο περίπατος στο κοσμικότερο σημείο του Πειραιώς, καθώς κανείς δεν σκέφτηκε πως υπάρχει και σύστημα στεγανών βόθρων, του οποίου η εφαρμογή θα ήταν σωστική».

Στο μεταξύ ο δάγκειος πυρετός παρουσίαζε την εξής ιδιομορφία. Δεν ήταν τόσο τρομερός της ημέρες του πυρετού, αλλά αμέσως μετά, στην ανάρρωση. Οι πόνοι στα κόκαλα των ασθενών ήταν τόσο δυνατοί που έδιναν την αίσθηση των σπασμένων οστών. Και εκεί που ο ασθενής πίστευε πως θα αναρρώσει, νέοι κύκλοι δοκιμασίας άνοιγαν. Πολλοί έφευγαν από τις πόλεις και ζητούσαν την απομόνωση της εξοχής. Ήταν η λεγόμενη δαγκειοφοβία.

“Ο μισός Πειραιάς βογκά είναι κρεβατωμένος και καίγεται από τον πυρετό. Η ταχύτης με την οποία προσβάλλει τα θύματα είναι καταπληκτική” γράφει η πειραϊκή εφημερίδα “Σφαίρα” φ. 14.808 της 6ης Αυγούστου 1928.

Λίγο η κατάσταση με τη βρώμα και τα κουνούπια, λίγο η ανοικτή επιστολή του Γεωργίου Στρίγκου, συμβάλουν εν τέλει στην διαπίστωση, ότι σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να τηρούνται οι συνθήκες υγιεινής και ατομικής καθαριότητας. Ο πρωτεργάτης της φυσικής υγείας της διαβίωσης στη φύση, των εκδρομών, ο Καθηγητής και συγγραφέας Θεόδωρος Κοντέρης, ξεκινά μια “καμπάνια” για να υποστηρίξει την ατομική καθαριότητα. Φτάνει μάλιστα να βγάλει φωτογραφία από την κορυφή βουνού όπου βρισκόταν, όπου έκανε μπάνιο με χιόνι (χιονόλουτρο), προκειμένου να δείξει ότι η καθαριότητα δεν πρέπει να παραλείπεται σε καμία περίπτωση και με καμιά δικαιολογία!

Χιονόλουτρα στην Πεντέλη από τον Θεόδωρο Κοντέρη τον πρωτεργάτη του πειραϊκού εκδρομισμού το 1928

Από την επιδημία αυτή πέθανε μεταξύ άλλων και ο ζωγράφος Γεώργιος Ροϊλός που ο δημοσιογράφοςΝίκος Βατόπουλος σε άρθρο του στην Καθημερινή μας πληροφορεί πως κατοικούσε σε ένα από τα δύο πυργόσπιτα της Καστέλλας.

Βέβαια στα σχετικά δημοσιεύματα της εποχής εκείνης, τα αδέλφια του αναφέρουν ως “κατοικία όλων” το ακίνητο επί της οδού Πατησίων 38 β, ενώ και η νεκρώσιμος ακολουθία λαμβάνει χώρα στον ιερό Ναό Ζωοδόχου Πηγής Αθηνών.

Ωστόσο σε μια αφιερωματική παρουσίαση του έργου του, λίγες ημέρες μετά τον θάνατό του, διαβάζουμε τα εξής:

«Από εξαμήνου ο Ροϊλός σχεδίαζε έναν πελώριο πίνακα το «Δραγατσάνι» του οποίου την εκτέλεση θα άρχιζε στο ατελιέ του, που μόλις τώρα έκτιζε εις την ακτή της Καστέλλας. Πίστευε ότι αυτό θα ήταν το μεγαλύτερο έργο του από τα μέχρι τούδε».

Μικρή βέβαια σημασία έχει αν το πυργόσπιτο της Καστέλλας ήταν το ατελιέ ή το σπίτι του μεγάλου καλλιτέχνη. Πιθανόν να είχε επισκεφτεί το Πυργόσπιτο της Καστέλλας και ο Παύλος Νιρβάνας, όταν έγραφε στο περιοδικό “Νέα Εστία” πως πήγαινε στο ατελιέ του και είχε δει από κοντά τον Ροϊλό να εργάζεται. Ίσως από εκεί να είχε τη δυνατότητα ο ζωγράφος να τροφοδοτεί διαρκώς με σκίτσα τον γείτονα του Νέου Φαλήρου Σουρή για την εφημερίδα του “Ρωμηός”.

Σημασία έχει πως η αλλοτινή ονειρεμένη ακτή, είχε όπως περιγράφει και ο Στρίγκος μεταβλήθηκε τότε σε μια πρώτης τάξεως παγίδα της θανατηφόρας αρρώστιας, από την οποία προσβλήθηκε και πέθανε ο μεγάλος Γεώργιος Ροϊλός. Τον ίδιο μήνα, Αύγουστο του ’28, πέθαναν στον Πειραιά κι άλλα 591 άτομα, ενώ σε όλη την Ελλάδα υπήρχαν καταγεγραμμένοι 90.000 ασθενείς!

Ο ζωγράφος Γεώργιος Ροϊλός

Από δάγκειο πυρετό, πέθανε μεταξύ άλλων και ο ζωγράφος Γεώργιος Ροϊλός που ο δημοσιογράφος Νίκος Βατόπουλος σε άρθρο του στην Καθημερινή μας πληροφορεί πως κατοικούσε σε ένα από τα δύο πυργόσπιτα της Καστέλλας.

Τρεις ημέρες πριν το θάνατο του Ροϊλού, ο Ελευθέριος Βενιζέλος είχε αποστείλει επείγον τηλεγράφημα προς τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Παύλο Κουντουριώτη, στην Ύδρα όπου διέμενε λόγω του θέρους, για την σύσταση Υφυπουργείου Υγιεινής.

Από τον Δάγκειο πυρετό δεν γλίτωσε ούτε ο ίδιος ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο οποίος επίσης προσβλήθηκε στις αρχές του Σεπτεμβρίου και εισήχθη στο νοσοκομείο Ευαγγελισμός.

Τελικώς ο δάγκειος εξασθένησε το φθινόπωρο, όχι χάρη στα ληφθέντα μέτρα, αλλά καθώς εξέλειπαν πλέον οι κώνωπες, αφήνοντας όμως για πάντα χαραγμένο στο μυαλό όλων το τρομερό έτος του 1928.

Νηολογήθηκε από PIREORAMA STEFANOS MILESIS στις 7/06/2016 10:37:00 π.μ.