Το Πρόβλημα του Χρέους

Οι τράπεζες είναι από τη φύση τους ριψοκίνδυνες επιχειρήσεις. Χειρίζονται μεγάλα χρηματικά ποσά που βασικά δεν είναι δικά τους. Επιπροσθέτως, παράγουν χρήμα και δίνουν δάνεια συνολικού ύψους πολύ μεγαλύτερου της καθαρής περιουσιακής τους αξίας. Αν και συνήθως παίρνουν αρκετές προφυλάξεις, οι τράπεζες γνωρίζουν ότι μερικά δάνεια θα παραμείνουν απλήρωτα. Γι’ αυτό, ορισμένο ποσό αποταμιεύεται σαν αντιστάθμισμα στα δάνεια για να καλύπτει τα επισφαλή χρέη. Αλλά αν πάρει κακή τροπή ένας ασυνήθιστα υψηλός αριθμός δανείων, το αποταμιευμένο απόθεμα δεν θα επαρκεί για να καλύψει τις μεγάλες ζημιές από τα δάνεια, ούτε να αντισταθμίσει κάποιο μεγάλο συνωστισμό ανθρώπων στις τράπεζες που να ζητούν όλοι τις καταθέσεις τους. «Όσο πιο μεγάλο κεφάλαιο κινδυνεύει από επισφαλή χρέη, τόσο πιο αδύναμες οικονομικά γίνονται οι τράπεζες», δηλώνει το περιοδικό New York, στην Αγγλική (Νιου Γιορκ). «Η χρεοκοπία συμβαίνει όταν όλη η καθαρή περιουσία της τράπεζας έχει εξαντληθεί».

Όλο και περισσότερες τράπεζες σήμερα διαπιστώνουν ότι βρίσκονται ακριβώς σ’ αυτή τη θέση—πάρα πολλά από τα δάνειά τους παραμένουν απλήρωτα και δεν υπάρχει αρκετό κεφάλαιο για να καλυφθούν. Οι λόγοι που δίνουν είναι αναρίθμητοι: η κρίση του πετρελαίου, οι νομικοί περιορισμοί στο εμπόριο καθώς και ο ελλειμματικός προϋπολογισμός, η ξαφνική χειροτέρευση της οικονομίας, οι ασταθείς τιμές επιτοκίων, η φυγάδευση κεφαλαίων στο εξωτερικό, ο πληθωρισμός, τα μέτρα κατά του πληθωρισμού, η οικονομική ύφεση, η παράτολμη τακτική δανειοδότησης, η χρεοκοπία εταιριών, ο σκληρός ανταγωνισμός, η έλλειψη εφαρμογής των κανόνων—ακόμα και η άγνοια και η ηλιθιότητα.

Αλλά υπάρχουν τρόποι για να διατηρηθούν στη ζωή—στα βιβλία. Η επαναδιαπραγμάτευση των δανείων, δηλαδή η εξόφληση εντός μεγαλύτερου χρονικού διαστήματος, είναι ένας τρόπος που χρησιμοποιείται επανειλημμένα. Άλλος τρόπος είναι η καταχώρηση των δανείων στα βιβλία στην πλήρη τους αξία, έστω κι αν υπάρχουν ελάχιστες ελπίδες να επιστραφεί το κεφάλαιο του δανείου. Μια τακτική που χρησιμοποιείται συχνά είναι να δανείζουν στους δανειζόμενους περισσότερα χρήματα ώστε να μπορούν αυτοί να πληρώνουν τους τόκους τους.

Όλες αυτές οι μέθοδοι χρησιμοποιούνται τώρα από τις τράπεζες για τα χρέη του Τρίτου Κόσμου και θεωρούνται από πολλούς ως η μεγαλύτερη απειλή απ’ όλες για τη σταθερότητα του διεθνούς τραπεζιτικού συστήματος. Σύμφωνα με έρευνα της World Bank, το εξωτερικό χρέος πάνω από εκατό αναπτυσσόμενων εθνών έφτασε το σύνολο των 950 δισεκατομμυρίων δολαρίων στο τέλος του 1985, μια αύξηση 4,6 τοις εκατό από τον προηγούμενο χρόνο. Αν και είναι ήδη πολύ υψηλό, αναμένεται ότι θα φτάσει τα 1,01 τρισεκατομμύρια μέχρι το τέλος του 1986. Γιατί; Επειδή πολλά απ’ αυτά τα έθνη απλώς δεν μπορούν να ξεπληρώσουν το χρέος τους και ασκούν πίεση για περισσότερο χρόνο και χρήμα. Λαβαίνοντας υπόψη το τεράστιο ύψος των δανείων τους, οι τράπεζες υπέκυψαν στην πίεση αυτή. Όπως είπε κάποιος: «Αν σου χρωστώ ένα δολάριο, είμαι κάτω από την εξουσία σου· αλλά αν σου χρωστώ ένα εκατομμύριο, εσύ είσαι κάτω από τη δική μου εξουσία».

Πάντοτε απειλητική διαγράφεται μπροστά μας η πιθανότητα να αποφασίσουν μερικά υπερχρεωμένα έθνη που είναι κουρασμένα από τα προγράμματα λιτότητας, απλώς να μην πληρώσουν καθόλου. Οι τράπεζες δεν μπορούν να επιβάλουν σε ανεξάρτητα κράτη να πληρώσουν. «Για τις τράπεζες, η έννοια της παγκόσμιας κρίσης χρεών είναι απλή», δηλώνει το περιοδικό Savvy, στην Αγγλική (Σάβυ). «Το μεγαλύτερο μέρος από τα κέρδη τους προέρχεται από τα δάνεια που δίνουν και αν οι χώρες δεν μπορούν να εξοφλήσουν τα τεράστια δάνεια που έλαβαν, τότε τα κέρδη των τραπεζών, τα κεφάλαιά τους και η αξία των μετοχών τους μπορεί να παρουσιάσουν κατακόρυφη πτώση. . . . Μερικές σημαντικές αθετήσεις οικονομικών υποχρεώσεων από μέρους του Τρίτου Κόσμου θα μπορούσαν να επιβαρύνουν το οικονομικό σύστημα σε απελπιστικό βαθμό, προξενώντας πιθανώς την κατάρρευση μεγάλων τραπεζών».

Μια αθέτηση οικονομικών υποχρεώσεων από τέσσερα μόνο έθνη—το Μεξικό, τη Βραζιλία, την Αργεντινή και τη Βενεζουέλα—θα μπορούσε να καταλήξει στην κατάρρευση των εννιά μεγαλύτερων τραπεζών των Η.Π.Α., προειδοποιούν οι εμπειρογνώμονες. «Το ότι δεν υπήρξαν πραγματικές αθετήσεις οικονομικών υποχρεώσεων είναι αξιοσημείωτο», δηλώνει το The New York Times Magazine, στην Αγγλική (Δε Νιου Γιορκ Τάιμς Μαγκαζίν). «Φυσικά, θα μπορούσε να το αποδώσει αυτό κάποιος στο λογοπαίγνιο με την ορολογία. Όπως δεν ‘κηρύσσονται’ οι πόλεμοι πια, έτσι ακριβώς και κανένας δεν κηρύσσεται ‘νόμιμα’ εκπρόθεσμος οφειλέτης».

«Είναι η Τράπεζά Μου Ασφαλής;»

Μπορεί κανείς να πει αν μια τράπεζα είναι ισχυρή και φερέγγυος; «Για τους περισσότερους καταθέτες είναι δύσκολο ή και αδύνατο να ανακαλύψουν σε ποια κατάσταση βρίσκεται μια τράπεζα», δηλώνει το περιοδικό Changing Times, στην Αγγλική (Τσέιντζιν Τάιμς). Και το The New York Times προσθέτει: «Η πείρα από το πρόσφατο παρελθόν έχει δείξει ότι είναι εξαιρετικά δύσκολο για άτομα που δεν ανήκουν στον κύκλο μιας τράπεζας να κρίνουν τη σταθερότητά της. Ουσιαστικά, για την καθεμιά από τις μεγάλες τράπεζες που στα πρόσφατα χρόνια κατέρρευσαν, ή παρά λίγο να είχαν καταρρεύσει, είχαν αναζητήσει πληροφορίες οι αναλυτές των τραπεζιτικών μετοχών. . . . Ακόμη και τραπεζιτικοί ρυθμιστές και ελεγκτές απέτυχαν να αντιληφθούν τα σοβαρά προβλήματα μέχρι που ήταν πια πολύ αργά».

Συνήθως, όλο αυτό που κάνει ο πελάτης είναι ότι εξετάζει την τράπεζα από την εξωτερική της εμφάνιση: το είδος των υπηρεσιών που προσφέρει, τη φιλικότητα και την ταχύτητα με την οποία εξυπηρετείται. Στην πραγματικότητα, όταν οι τράπεζες διαφημίζουν τον εαυτό τους, αυτά είναι συνήθως τα πράγματα που τονίζουν—τον φιλικό τραπεζίτη, το γρήγορο δάνειο, τους ειδικούς λογαριασμούς ή τις υπηρεσίες, τις ευκολίες. Μερικές φορές δίνονται δώρα για να ελκύσουν νέους πελάτες. Αλλά ελάχιστα λέγονται για την οικονομική κατάσταση της τράπεζας. Φυσικά, οι υπηρεσίες της τράπεζας είναι πράγματα σημαντικά. Επίσης πρέπει να προσεχθεί ο τόκος που δίνεται και ο τρόπος που προστίθεται επειδή το τελικό ποσό μπορεί να ποικίλει. Υψίστης σημασίας για τον καταθέτη είναι η προστασία των χρημάτων του.

Εδώ, το κλειδί είναι οι ασφάλειες καταθέσεων. «Εξαιτίας των ασφαλιστικών συμβολαίων για τις καταθέσεις, τα προβλήματα αυτά είναι για τους τραπεζίτες και τους κατόχους μετοχών της τράπεζας, όχι για τους καταθέτες, εκτός αν συμβεί γενική κατάρρευση του τραπεζιτικού συστήματος», λέει το The Atlantic Monthly, στην Αγγλική (Ατλάντικ Μάνθλυ). «Είναι πολύ απίθανο ότι η χρεοκοπία τραπεζών σήμερα θα μπορούσε να κάνει στις προσωπικές οικονομίες των ατόμων ζημιές του είδους της δεκαετίας του ’30».

Είναι καλό λοιπόν να κάνετε έναν έλεγχο για το αν οι λογαριασμοί είναι ασφαλισμένοι και από ποιον. Οι κρατικές ασφάλειες, φυσικά, είναι οι καλύτερες. Παράδειγμα γι’ αυτό είναι το Federal Deposit Insurance Corporation (Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Ασφάλισης Καταθέσεων) των Ηνωμένων Πολιτειών. Μερικοί, στους οποίους ειπώθηκε ότι οι λογαριασμοί τους ήταν ασφαλισμένοι, ανακάλυψαν αργότερα ότι η ασφάλεια προερχόταν από ιδιωτική επιχείρηση που δεν είχε αρκετά κεφάλαια για να αποζημιώσει όλους τους καταθέτες όταν χρεοκόπησε η τράπεζα. Ελέγξτε επίσης το ποσό για το οποίο θα πληρωθούν ασφάλιστρα. Αν ο λογαριασμός σας περάσει αυτό το όριο, σκεφθείτε την πιθανότητα να ανοίξετε λογαριασμούς σε άλλες τράπεζες, έτσι ώστε όλα τα χρήματά σας να είναι ασφαλισμένα.

Τι Βρίσκεται Μπροστά Μας;

Η χρεοκοπία μεμονωμένων τραπεζών αναμένεται να συνεχιστεί και ο αριθμός τους ίσως και να αυξηθεί. Ωστόσο, αυτό που έχει τη μεγαλύτερη σπουδαιότητα στο τραπεζιτικό σύστημα είναι να διατηρηθεί η εμπιστοσύνη σ’ αυτό. «Κρίση θα παρουσιαστεί μόνο αν οι καταθέτες ερμηνεύσουν αυτούς τους οικονομικούς κλονισμούς σαν αιτία για να αποσύρουν τα χρήματά τους από τις τράπεζες που έχουν επηρεαστεί», δηλώνει το περιοδικό Fortune, στην Αγγλική (Φόρτσουν). Γι’ αυτό, καταβάλλονται μεγάλες προσπάθειες για να ενισχυθεί το σύστημα και να διατηρηθεί η εμπιστοσύνη ισχυρή.

Επίσης, υπάρχουν ήδη σε κίνηση σχέδια για σημαντική μείωση του χρέους των χωρών του Τρίτου Κόσμου και για την παροχή βοήθειας προς αυτές για να εκπληρώνουν τις υποχρεώσεις τους. «Σε τελική ανάλυση, το τεράστιο οικονομικό έλλειμμα θα απορροφηθεί από τους φορολογούμενους σε ολόκληρη τη γη», δηλώνει ο Αλμπέν Σαλλαντόν, πρώην Γάλλος Υπουργός Βιομηχανικής Ανάπτυξης.

Πόσο ασφαλείς είναι λοιπόν οι τράπεζες; Να πώς το έθεσε ένας ανώτερος τραπεζιτικός υπάλληλος: «Οι τράπεζες είναι τόσο ασφαλείς όσο και οι κυβερνήσεις που τις υποστηρίζουν».

Η Κατάσταση στο Τραπεζιτικό Σύστημα—Τι Λένε Μερικοί Άλλοι

● «Δεν είναι υπερβολή να λεχθεί ότι οι κυβερνήσεις δεκάδων χωρών με μεγάλα χρέη, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, Η Ομοσπονδιακή Κρατική Τραπεζιτική Διοίκηση και εκατοντάδες Αμερικανικές και ξένες τράπεζες βρίσκονται όλες μαζί αντιμέτωπες με τη σοβαρότερη και πιο εκτεταμένη οικονομική κρίση από την εποχή της δεκαετίας του 1930».—Περιοδικό New York.
● «Τα σημερινά ασφαλιστικά συμβόλαια παρέχουν μόνο μια πολύ αβέβαιη προστασία. Η παγκόσμια οικονομική ασφάλεια ισορροπεί στην κόψη ενός μαχαιριού. Η κρίση του χρέους απειλεί όχι μόνο την ανάπτυξη στις αναπτυσσόμενες χώρες, αλλά επίσης και τη σταθερότητα του τραπεζιτικού συστήματος των βιομηχανικών χωρών».—Έκθεση ομίλου εμπειρογνωμόνων της Κοινοπολιτείας, The Guardian του Λονδίνου.
● «Το τεράστιο χρέος των εθνών του τρίτου κόσμου στις τράπεζες των Ηνωμένων Πολιτειών παίρνει τη μορφή μιας απειλητικής χιονοστιβάδας πάνω από το Αμερικανικό τραπεζιτικό σύστημα».—The New York Times Magazine.
● «Το συνολικό παγκόσμιο χρέος είναι τόσο ογκώδες που θέτει τα θεμέλια για μια πρώτης τάξης κρίση χρεών στο διεθνές τραπεζιτικό σύστημα». «Η μεγαλύτερη ειρωνεία της παγκόσμιας κρίσης χρεών είναι το ότι οι τράπεζες είναι τόσο βουτηγμένες στο πρόβλημα, που δεν μπορούν να βγουν απ’ αυτό χωρίς να γκρεμίσουν ολόκληρο το χάρτινο οικοδόμημα».—Περιοδικό Savvy.
● «Η κατάσταση είναι πιο κρίσιμη και πιο επικίνδυνη απ’ όσο ήταν στη δεκαετία του 1930».—Κουρτ Ριχενμπάχερ, οικονομολόγος Δυτικής Γερμανίας, U.S.News and World Report.

*** g86 22/10 σ. 8-11 Πόσο Ασφαλείς Είναι οι Τράπεζες; ***