Της αναπληρώτριας υπουργού Εργασίας Ράνιας Αντωνοπούλου

Όλο και περισσότερο πληθαίνουν οι ενδείξεις ότι η επεκτατική νομισματική πολιτική της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας έχει εξαντλήσει τις δυνατότητές της και η Ευρωζώνη μάλλον οδηγείται σε παγίδα ρευστότητας (liquidity trap). Τα ευρωπαϊκά τραπεζικά ιδρύματα προσφέρουν χαμηλά επιτόκια, όμως σε πολλά κράτη – μέλη της Ε.Ε. ο δανεισμός για επενδυτικούς σκοπούς διολισθαίνει σε ολοένα χαμηλότερα επίπεδα. Ο λόγος που το φτηνό χρήμα λιμνάζει καταγράφεται σαφώς στην πτώση του δείκτη επιχειρηματικών προσδοκιών των εταιρειών. Η απομείωση της ζήτησης που υπάρχει στην ευρωπαϊκή αγορά και οι πολιτικές λιτότητας που έχουν επικρατήσει τα τελευταία χρόνια στην Ευρώπη καθιστούν τόσο τις επιχειρήσεις όσο και τις ίδιες τις τράπεζες φειδωλές στον δανεισμό για επενδυτικούς σκοπούς.

Με αυτό το δεδομένο, τον τελευταίο καιρό επανέρχονται θεωρίες νομισματικής πολιτικής, όπως εκείνη της «ρίψης χρήματος από ελικόπτερα» (helicopter money), που αφορά στην απευθείας διανομή πόρων στα νοικοκυριά για την τόνωση της ζήτησης. Τη θεωρία περί «χρήματος εξ ουρανού» είχε ασπαστεί μεταξύ άλλων και ο πρώην διοικητής της Fed Ben Bernanke, ο οποίος υποστήριξε πως σε συνθήκες μιας απότομα ανεπαρκούς συνολικής ζήτησης και εξάντλησης των λοιπών μέσων νομισματικής πολιτικής, μια ακραία τακτική, όπως μια ευρεία φορολογική περικοπή σε συνδυασμό με τη δημιουργία χρήματος από την κεντρική τράπεζα για τη χρηματοδότηση της περικοπής, μπορεί να είναι η καλύτερη έσχατη διαθέσιμη εναλλακτική λύση.

Η πολιτική της εισοδηματικής ενίσχυσης των νοικοκυριών μέσω πληθωριστικού χρήματος συζητείται το τελευταίο διάστημα στους οικονομικούς κύκλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως το έσχατο όπλο αναζωπύρωσης της ανάπτυξης. Πρόσφατα, ο επικεφαλής οικονομολόγος της ΕΚΤPeter Praet δήλωσε: «Ναι, όλες οι κεντρικές τράπεζες μπορούν να εκδίδουν χρήματα και να τα διανέμουν στους ανθρώπους. Το ερώτημα είναι, εάν και πότε είναι σκόπιμο να γίνει προσφυγή σε αυτό το είδος του μέσου, το οποίο είναι πραγματικά ένα ακραίο είδος πράξης».

Ερωτηθείς σχετικά ο πρόεδρος της ΕΚΤ Mario Draghi ανέφερε: «Δεν έχουμε σκεφτεί πραγματικά για τα ‘χρήματα από ελικόπτερο’. Είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα ιδέα, που συζητείται τώρα από ακαδημαϊκούς οικονομολόγους σε διάφορα περιβάλλοντα. Αλλά δεν έχουμε πραγματικά μελετήσει ακόμα την ιδέα».

Για την Ελλάδα αλλά και για αρκετές χώρες της Ε.Ε. που καταγράφουν υψηλά ποσοστά ανεργίας και υφεσιακές τάσεις, η σύνδεση του «χρήματος εξ ουρανού» με την «επί της γης εργασία» αποτελεί μια ενδιαφέρουσα και ριζοσπαστική εναλλακτική οικονομική πρόταση. Η διάθεση του «χρήματος από τα ελικόπτερα» για τη δημιουργία προσωρινών θέσεων μισθωτής εργασίας μπορεί να επιτύχει τη μείωση της ανεργίας και φυσικά το μεγάλο ζητούμενο που είναι η αύξηση της ζήτησης.

Τα Προγράμματα της Εγγυημένης Μισθωτής Εργασίας αποτελούν δοκιμασμένη πολιτική πρόταση, ικανή να κινητοποιήσει τον πολυτιμότερο πόρο κάθε οικονομίας, την εργασία. Για την επίτευξη αυτού του σκοπού το κράτος υποστηρίζει το μισθολογικό και μη μισθολογικό κόστος για προσωρινές προσλήψεις στην Τοπική Αυτοδιοίκηση, σε ιδιωτικές εταιρείες και σε επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας. Με την παροχή εγγυημένης μισθωτής εργασίας από το κράτος διαμορφώνεται ένα πλαίσιο, όπου η παραγωγική δραστηριότητα αντικαθιστά την αναγκαστική αδράνεια, στην οποία έχει περιέλθει το εργατικό δυναμικό. Αυτό δεν συνεπάγεται μόνιμες προσλήψεις στον δημόσιο ή τον ιδιωτικό τομέα. Σημαίνει ότι το κράτος ενεργοποιεί μια διαδικασία προσωρινής δημιουργίας θέσεων εργασίας, με βασικό μισθό, όταν ο ιδιωτικός τομέας αδυνατεί να το πράξει από μόνος του, όπως στην περίπτωση της ελληνικής οικονομίας. Όταν αρχίσει η ανάκαμψη της οικονομίας, οι εργαζόμενοι θα μπορούν να επανέλθουν στην αγορά εργασίας με καλύτερες προοπτικές απασχόλησης και αμοιβές.

Σε αυτή τη λογική εντάσσονται τα προγράμματα απασχόλησης που σχεδιάσαμε και υλοποιούμε στο υπουργείο Εργασίας. Για το 2016 έχουν προγραμματιστεί δράσεις που εξασφαλίζουν εγγυημένη μισθωτή εργασία, από 6 έως 12 μήνες, για 90.000 ανέργους, σε επιχειρήσεις του ιδιωτικού τομέα, χωρίς να υπολογίζονται οι νέες θέσεις εργασίας που θα προκύψουν από την εφαρμογή του νέου αναπτυξιακού νόμου. Παράλληλα, εντός του έτους, θα υλοποιηθεί η νέα γενιά προγραμμάτων κοινωφελούς εργασίας στους δήμους της χώρας, οκτάμηνης διάρκειας, για περισσότερους από 42.000 μακροχρόνια ανέργους. Παρ’ όλα αυτά, για να αντιμετωπιστεί ουσιαστικά το πρόβλημα της ανεργίας, ο συνολικός αριθμός θέσεων εργασίας των προγραμμάτων εγγυημένης μισθωτής εργασίας πρέπει να στοχεύει στην κάλυψη του 25% των μακροχρονίως ανέργων, δηλαδή να δημιουργεί τουλάχιστον 200.000 θέσεις εργασίας, προκειμένου να αναταράξει τα βαλτωμένα νερά της οικονομίας.

Η αρχική επένδυση ενός διευρυμένου προγράμματος μισθωτής εργασίας, δηλαδή το κόστος εκτέλεσης του προγράμματος, παράγει αξιόλογα αποτελέσματα σε πολλαπλά επίπεδα. Για κάθε 320 θέσεις μισθωτής εργασίας δημιουργούνται επιπλέον 100 θέσεις εργασίας πλήρους απασχόλησης στον ιδιωτικό τομέα. Για κάθε 100 ευρώ που επενδύονται άμεσα από την κυβέρνηση για τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, το ΑΕΠ της οικονομίας μεγεθύνεται κατά 230 ευρώ, ενώ για κάθε 100 ευρώ δημόσιων πόρων που δαπανώνται μέσω του προγράμματος ανακτάται από τα ασφαλιστικά ταμεία, τους άμεσους και έμμεσους φόρους το 59% αυτών. Τέλος, το όφελος που θα προέκυπτε σε όρους μεγέθυνσης του ΑΕΠ θα ήταν τόσο μεγάλο που θα οδηγούσε τον λόγο του χρέους προς το ΑΕΠ σε καθοδική τροχιά.

Είναι προφανές ότι η ανάγκη που υπάρχει στην Ελλάδα, αλλά και σε άλλες χώρες της Ευρώπης, για επεκτατική οικονομική πολιτική και ουσιαστική αντιμετώπιση της ανεργίας είναι επιτακτική. Η πολιτική του helicopter money σε συνδυασμό με την εγγυημένη μισθωτή εργασία αξίζει να ληφθεί σοβαρά υπόψη.