Ο Πειραιάς φαίνεται να έχει κατοίκηση ήδη από την Νεολιθική Εποχή (3000 π.Χ). Τότε ακόμα ήταν νησί όπως επισημαίνει ο Στράβωνας (64 π.Χ. – 24 μ.Χ) αλλά και σύγχρονοι μελετητές γεωλόγοι. Ενώθηκε όμως με την Αττική με προσχώσεις του Κηφισού και άλλων ρευμάτων.

Τομή για την ιστορία του Πειραιά αποτελεί η κλασσική εποχή, Τότε, ο Θεμιστοκλής επιλέγει τον Πειραιά σαν το νέο Λιμάνι της Αθήνας λόγω των τριών φυσικών λιμανιών που διαθέτει σε αντίθεση με το Φάληρο (το Παλαιό) που ήταν μέχρι τότε ο Λιμένας των Αθηνών. Τα τρία φυσικά λιμάνια του Πειραιά ήταν το Λιμάνι του Κανθάρου (Το σημερινό κεντρικό Λιμάνι), το Λιμάνι της Μουνιχίας (Σημερινή Καστέλλα – Προφήτης Ηλίας – Μικρολίμανο) και το Λιμάνι της Ζέας (Σημερινή Μαρίνα Ζέας).

Το πολεοδομικό σχεδιασμό της πόλης ανέλαβε ο Ιππόδαμος ο Μιλήσιος, που πρόκειται για πολεοδομικό σχέδιο πρότυπο ακόμα και στις μέρες μας.Εκ τότε, ο Πειραιάς αποτελεί ξεχωριστό Δήμο. Μετά την Απελευθέρωση από τους Τούρκους, ο Πειραιάς, ξανά γίνεται Δήμος το 1835 και έμβλημα του Δήμου, είναι η τριήρης και ο Θεμιστοκλής.

Τον πρώτο αιώνα προ Χριστού, ο Στράβων διατύπωσε την υποψία ότι ο Πειραιάς ήταν κάποτε νησί, πριν συνδεθεί τελικά με την υπόλοιπη Αττική. Φαίνεται ότι ο αρχαίος ιστορικός και γεωγράφος είχε δίκιο, όπως επιβεβαιώνουν τώρα έλληνες και γάλλοι γεωλόγοι και αρχαιολόγοι.

Τον πρώτο αιώνα προ Χριστού, ο Στράβων διατύπωσε την υποψία ότι ο Πειραιάς ήταν κάποτε νησί, πριν συνδεθεί τελικά με την υπόλοιπη Αττική. Φαίνεται ότι ο αρχαίος ιστορικός και γεωγράφος είχε δίκιο, όπως επιβεβαιώνουν τώρα έλληνες και γάλλοι γεωλόγοι και αρχαιολόγοι.

Η ερευνητική ομάδα συνέλεξε πυρήνες από ερευνητικές γεωτρήσεις κοντά στον Πειραιά και τον Κηφισό και χρησιμοποίησε ραδιοχρονολόγηση άνθρακα για να δημιουργήσει το γεωλογικό χρονικό της περιοχής.

«Τα αποτελέσματα αυτής της διατομεακής έρευνας γεωαρχαιολογίας καταδεικνύει την αξιοπιστία των κειμένων του Στράβωνα αποκαλύπτοντας ότι ο Πειραιάς ήταν όντως νησί» γράφουν οι ερευνητές στην έγκριτη επιθεώρηση Geology.

Από λόφος … νήσος

Πριν από 8.000 χρόνια, στην αρχή της Ολόκαινου εποχής, ο Πειραιάς ήταν λόφος συνδεδεμένος με την ηπειρωτική Αττική μέσω μιας γέφυρας ξηράς -μια γεωγραφική διάταξη παρόμοια με τη σημερινή.

Οι αναλύσεις στα δείγματα υπεδάφους δείχνουν ότι η άλλαξε ριζικά στα τέλη της Νεολιθικής εποχής, το διάστημα 4850-3450 π.Χ. Εκείνη την εποχή η στάθμη της Μεσογείου συνέχιζε να ανεβαίνει, μετά τη λήξη της τελευταίας παγετώδους περιόδου.

Ο Πειραιάς έγινε έτσι νησί που διαχωριζόταν από την Αθήνα από έναν ρηχό κόλπο.

Τη γεωλογία της περιοχής άλλαξαν ξανά τα ποτάμια του Κηφισού και του Κορυδαλλού, των οποίων οι αποθέσεις σχημάτισαν μια λιμνοθάλασσα ανάμεσα στον Πειραιά και την Αθήνα πριν από περίπου 4.000 χρόνια.

Τα ιζήματα των ποταμών συνέχισαν να γεμίζουν τη λιμνοθάλασσα μέχρι τον πέμπτο αιώνα π.Χ, όταν «ο Θεμιστοκλής, ο Κίμων και αργότερα ο Περικλής συνέδεσαν την Αθήνα με τον Πειραιά κατασκευάζοντας δύο «μακρά τείχη», χτισμένα εν μέρει πάνω σε έναν παράκτιο τέλμα που ονομαζόταν Αλίπεδο» αναφέρουν οι ερευνητές.

Τα ευρήματα υποδεικνύουν πάντως ότι το μεγάλο κατασκευαστικό έργο δεν ευθύνεται για την ακόλουθη εξαφάνιση του βάλτου.

Στράβων ο αυτοδίδακτος γεωλόγος

Πώς όμως μπόρεσε ο Στράβωνας να μαντέψει το γεωλογικό παρελθόν της παράκτιας πόλης; Οι ερευνητές εκτιμούν ότι ο αρχαίος Πόντιος ιστορικός είτε ήταν πολύ καλός αυτοδίδακτος γεωλόγος, είτε βασίστηκε στην αθηναϊκή προφορική παράδοση, η οποία είχε διατηρήσει με ακρίβεια το γεωλογικό χρονικό της περιοχής.

Η άποψη ότι ο Πειραιάς ήταν κάποτε νησί εμφανίζεται εξάλλου και στο λεξικό του Σουίδα (ή Σούδα) που χρονολογείται στον 10ο αιώνα.

Τη μελέτη στο Geology υπογράφει ο Κοσμάς Παυλόπουλος του Χαροκόπειου Πανεπιστημίου, η Μαρία Τριανταφύλλου της Σχολής Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και οι συνεργάτες τους από το γαλλικό Εθνικό Κέντρο Επιστημονικής Έρευνας (CNRS) και το Πανεπιστήμιο Παρισιού 1.