Θέατρα, Τσελεμεντές, Κύπελλο Πόλεων και γοργές πολεμικές ζυμώσεις: Τα πρωτοσέλιδα και η ύλη των εφημερίδων της εποχής μεταφέρουν το κλίμα της ημέρας
Ξημερώματα 27ης Οκτωβρίου 1940: Ο Ιταλός πρέσβης στην Αθήνα, Εμμανουέλε Γκράτσι, έχει λάβει το τελεσίγραφο πολέμου από τη γειτονική χώρα και σε μερικές ώρες πρόκειται να το επιδώσει στον Ιωάννη Μεταξά ώστε να ακούσει την τελική του απόφαση.
Ήδη από τις 15 Οκτωβρίου στην Ιταλία έχει αποφασιστεί από το Ιταλικό Πολεμικό Συμβούλιο, προεξάρχοντος του Μπενίτο Μουσολίνι, η επέμβαση στα ελληνοαλβανικά σύνορα.
Τα πρωτοσέλιδα των ελληνικών εφημερίδων της 27ης Οκτωβρίου μεταφέρουν το κλίμα. Σχεδόν όλες έχουν πρώτο θέμα τις προβοκάτσιες των ιταλικών δυνάμεων για δήθεν επίθεση των Ελλήνων εναντίον των Ιταλών στα ελληνοαλβανικά σύνορα.
Σε περίοπτη θέση, οι παραστάσεις στα θέατρα και οι κινηματογραφικές προβολές. Ξεχωρίζει ο «Έμπορος της Βενετίας» στο Βασιλικό Θέατρο –την Κυριακή 27 Οκτωβρίου, ως είθισται, έχει μάλιστα διπλή παράσταση στις 5 το απόγευμα και στις 9 το βράδυ– και η «Κυρία Μποβαρύ» στο Θέατρο Κοτοπούλη.
Το πρωτοσέλιδο της «Βραδυνής» γράφει χαρακτηριστικά: «Ήρεμοι και ψύχραιμοι ενώπιον και των νέων μύθων». Στο ρεπορτάζ σημειώνονται οι κατηγορίες της ιταλικής πλευράς για επίθεση, έτσι όπως καταγράφονται από το ιταλικό πρακτορείο ειδήσεων «Στέφανι», δίνοντας, ωστόσο, έμφαση στη διάψευση του ελληνικού πρακτορείου λίγο αργότερα.
Κορυφαία θέματα της ημέρας, πέραν της ιταλικής προβοκάτσιας, οι διεθνείς εξελίξεις του πολέμου σε Γερμανία, Αγγλία, ακόμη και οι αμερικανικές προεδρικές εκλογές οι οποίες θα γίνονταν «την μεταπροσεχή Τρίτην».
Ξεφυλλίζοντας το εσωτερικό των ελληνικών εφημερίδων της 27ης Οκτωβρίου, κανείς δεν θα πίστευε πως μια μέρα μετά η Ελλάδα θα μπει σε πόλεμο. Είναι λες και δε συμβαίνει σχεδόν τίποτα.
Σε περίοπτη θέση, οι παραστάσεις στα θέατρα και οι κινηματογραφικές προβολές. Ξεχωρίζει ο «Έμπορος της Βενετίας» στο Βασιλικό Θέατρο –την Κυριακή 27 Οκτωβρίου, ως είθισται, έχει μάλιστα διπλή παράσταση στις 5 το απόγευμα και στις 9 το βράδυ– και η «Κυρία Μποβαρύ» στο Θέατρο Κοτοπούλη.
Την ίδια ώρα, τα γήπεδα ποδοσφαίρου αρχίζουν να γεμίζουν. 2 μέρες πριν από την 28η Οκτωβρίου του 1940, ξεκινά για 15η χρονιά το Κύπελλο Πόλεων, ένα ιδιότυπο πρωτάθλημα στο οποίο δεν αγωνίζονται μεταξύ τους ομάδες αλλά μικτές ολόκληρων πόλεων.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα η περίπτωση της ομάδας της Αθήνας, που στην ίδια ενδεκάδα συμμετέχουν παίκτες του Παναθηναϊκού και της ΑΕΚ. Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και στον Πειραιά, με τον Ολυμπιακό και τον Εθνικό.
Στις 27 Οκτωβρίου λαμβάνουν χώρα δύο αναμετρήσεις. «Αθήναι – Βόλος 6-0» και «Πάτραι – Πειραιεύς 1-3». Σύμφωνα με τις ανταποκρίσεις των εφημερίδων, ο καιρός είναι ηλιόλουστος με τους φιλάθλους των ομάδων να προσέρχονται στα γήπεδα σε Αθήνα και Πάτρα αντίστοιχα. Μόνο στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας, σύμφωνα με τις πληροφορίες από την εφημερίδα «Ακρόπολις», ο κόσμος που συγκεντρώνεται ξεπερνά τους 5 χιλιάδες..
Τελευταία του επιθυμία είναι να εκτελεστεί φορώντας τη φανέλα της αγαπημένης του ομάδας, του Ολυμπιακού. «Να μου ρίξετε και να με δολοφονήσετε με τη φανέλα του Ολυμπιακού και να μη μου δέσετε τα μάτια, για να βλέπω τα χρώματα της ομάδας μου πριν από τη χαριστική βολή» φέρεται να λέει λίγο πριν πεθάνει.
Το Κύπελλο Πόλεων του 1940 διακόπτεται μια μέρα μετά, στις 28 του Οκτώβρη, εξαιτίας του πολέμου. Οι πιο πολλοί από τους παίκτες επιστρατεύονται, άλλοι γυρνούν και συνεχίζουν τις καριέρες τους μετά τον πόλεμο, ωστόσο αρκετοί από αυτούς πεθαίνουν. Το Κύπελλο, ουσιαστικά, θα σταματήσει για τα επόμενα χρόνια και θα ξεκινήσει πάλι εκτεταμένα το 1945.
Όπως παραδέχεται ο ιστορικός και καθηγητής του Τμήματος Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών, Νίκος Παπαναστασίου, δεν υπάρχει καμία επίσημη ανακοίνωση από το καθεστώς Μεταξά στους πολίτες, πριν από αυτή της 28ης Οκτωβρίου, πως σε μερικές μέρες μπαίνουμε σε πόλεμο με τους Ιταλούς, εξού και η πραότητα των πρωτοσέλιδων των εφημερίδων εκείνων των ημερών.
Το κλίμα, όμως, εναντίον των ιταλικών δυνάμεων έχει ενταθεί, όπως αναφέρει ο κ. Παπαναστασίου, τις μέρες και τους μήνες πριν από την 28η Οκτωβρίου, κυρίως λόγω των βομβαρδισμών ελληνικών πλοίων από Ιταλούς, με αποκορύφωμα τον τορπιλισμό του καταδρομικού Έλλη, τον Δεκαπενταύγουστο του 1940 στην Τήνο.
Την επιθετική τάση των Ελλήνων εναντίον των Ιταλών παραδέχεται και ο ίδιος ο Ιταλός πρέσβης Γκράτσι, ο οποίος γράφει στο ημερολόγιό του για επιθέσεις κατά του προσώπου του στους δρόμους της Αθήνας πριν από την κήρυξη του πολέμου.
Είναι τέτοια η αντιπάθεια των Ελλήνων κατά των Ιταλών που, σύμφωνα με τις μαρτυρίες των τότε στρατιωτικών αξιωματούχων, οι επιστρατευμένοι φαντάροι πηγαίνουν ενθουσιασμένοι στον πόλεμο στα ελληνοϊταλικά σύνορα.
Αργά ή γρήγορα θα είχαμε πόλεμο. Κανείς, όμως, απ’ τον κόσμο δεν γνώριζε το πότε ακριβώς. Στις εφημερίδες, μάλιστα, της 27ης Οκτωβρίου, εμφανίζονται μερικά από τα πρώτα άρθρα για το πώς θα καταφέρουν οι Έλληνες να τα βγάλουν πέρα τις ημέρες του πολέμου.
Ο διάσημος Έλληνας αρχιμάγειρας του 20ού αιώνα, Νίκος Τσελεμεντές, γράφει στο άρθρο του με τίτλο «Οικιακή Οικονομία» στο «Έθνος», για τον τρόπο με τον οποίο οι Έλληνες «κατά τας πολεμικάς αυτάς ημέρας» θα αντικαταστήσουν τη ζάχαρη, η οποία θα αρχίζει να εκλείπει από την αγορά, με το μέλι. Την περίοδο της κατοχής, μάλιστα, θα εξαφανιστεί πλήρως και στη θέση της θα μπουν σταφίδες και σύκα.
«Για μένα προσωπικώς, που πρωτοείδα και πρωτοείπα την ελλάτωσιν της ζακχάρεως, όχι μόνο δεν με έφερε εις δύσκολον θέσιν η έλλειψις αυτής, αλλά, όσες φορές μου εδόθη η ευκαιρία, διεκήρυξα ότι θα έπρεπε εμείς οι Έλληνες να απονέμωμεν ευχαριστίας προς τον Θεόν της Ελλάδος μας, που μας επροίκισε με τα θαυμάσια αυτά προϊόντα, με τα οποία ημπορούμε και αντικαθιστούμε την ζάχαρι εις όλας τα οικιακάς μας ανάγκας.
Σήμερα δε ακόμα μας απομένουν αρκετά είδη γλυκισμάτων των παλαιών χρόνων, τα οποία γίνονται όλο από μέλι. Τα πρωτοχρονιάτικα, λόγου χάριν γλυκά, δίπλες ή αυγοκαλάμαρα, τα μελομακάρονα, οι κουρκουμπίνοι, τηγανίτες κτλ».
Κάτι παρόμοιο αναγράφει και η «Βραδυνή» στο φύλλο της Κυριακής 27ης Οκτωβρίου, όταν μιλά για αντικατάσταση του καφέ με το ελληνικό τσάι. Το «Έθνος» φαίνεται, ωστόσο, να το πηγαίνει λίγο πιο πέρα και προτείνει το κλείσιμο των ελληνικών καφενείων, μια πράξη «ευεργέτημα δια την Κοινωνίαν», καθώς στη Βρετανία που εφαρμόστηκε επί Καρόλου του Β’ «ήσαν κέντρα επαναστατικά, εις τα οποία συνήρχοντο εχθροί της Πολιτείας».
Όσο ο «Έμπορος της Βενετίας» παίζεται το βράδυ της Κυριακής στο Βασιλικόν Θέατρο στην πλατεία Κοτζιά, ο Ιταλός πρέσβης βρίσκεται λίγο πιο πέρα, σε μια φιλική κατοικία στη Βασιλίσσης Σοφίας, παίζοντας μπριτζ και περιμένοντας την ώρα για να επιδώσει το τελεσίγραφο στον Ιωάννη Μεταξά.
Στις 3 τα ξημερώματα το αυτοκίνητο της ιταλικής πρεσβείας με τον Γκράτσι επιβαίνοντα, φτάνει στο σπίτι του Ιωάννη Μεταξά στην Κηφισιά. Το περασμένο της ώρας φαίνεται πως ξαφνιάζει ακόμη και τον Έλληνα δικτάτορα, ο οποίος, όμως, τον υποδέχεται.
Το τελεσίγραφο καλεί τους Έλληνες να μην παρεμποδίσουν το στρατό των Ιταλών από το να καταλάβει μερικές σημαντικές στρατιωτικές θέσεις της χώρας μας. Ο Μεταξάς αρνείται. «Alors c’ est la guerre (Λοιπόν έχουμε πόλεμο)» του απαντά.
Λίγες ώρες μετά κυκλοφορούν τα πρωτοσέλιδα της Δευτέρας 28ης Οκτωβρίου του 1940. «Έλληνες εις τα όπλα! Ήρχισαν σήμερον αι εχθροπραξίαι» γράφει ο Ασύρματος. Η Ελλάδα μπαίνει και επίσημα στον πόλεμο.
