Hoaxes. Μπροστά σε αυτή τη μάστιγα της διαδικτυακής (παρα)πληροφόρησης, ο παραδοσιακός κίτρινος Τύπος ωχριά κυριολεκτικά. Στην εποχή της έντυπης δημοσιογραφίας, κανένα μέσο μαζικής ενημέρωσης δεν είχε τόσο θράσος ώστε να μεταδίδει «ειδήσεις» που την ευρηματικότητά τους θα ζήλευαν ακόμη και οι σεναριογράφοι ταινιών επιστημονικής φαντασίας. Από το ότι η Γιόκο Όνο εξομολογείται πως είχε ερωτική σχέση με τη Χίλαρι Κλίντον το ’70 μέχρι τη μουσουλμάνα που μήνυσε εταιρεία με ταμπόν γιατί εξαιτίας τους έχασε η κόρη της την παρθενιά της. Επίσης, προ διαδικτυακής εποχής, δύσκολα θα πιστεύαμε πως ο πατέρας του Σόιμπλε ήταν συνταγματάρχης των SS ή πως τσιπάρουν τα νεογέννητα στο Νοσοκομείο Νίκαιας.
Γιατί όμως «ειδήσεις» όπως αυτές, εκκωφαντικές, εξώφθαλμες, απίστευτες -σύμφωνα με την κοινή λογική- όχι μόνο γίνονται εύκολα πιστευτές, αλλά και αναμεταδίδονται με αστραπιαία ταχύτητα σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης, blogs και sites; Γιατί ο χρήστης του διαδικτύου δείχνει τόση προθυμία να πιστέψει οτιδήποτε του σερβίρεται;

Εδώ αξίζει να θυμηθούμε μια παλιά αλήθεια σχετική με την ανθρώπινη ψυχολογία: όσο πιο απίστευτο το ψέμα τόσο πιο πιστευτό. Ακόμη, καθένας από εμάς διαλέγει τι είναι αλήθεια και τι είναι ψέμα, ανάλογα με το ποια «αλήθεια» βρίσκεται πιο κοντά στη δική του, σε αυτή δηλαδή που δεν τον αναγκάζει να καταρρίψει προσωπικές αρχές και πιστεύω, πάνω στα οποία έχει στηρίξει ολόκληρη τη ζωή του. Παρ’ όλα αυτά, μήπως κι αυτά που μόλις διαβάσατε δεν είναι η «αλήθειας» σχετικά με τα hoaxes;

Γι’ αυτό, εντοπίσαμε τον ειδήμονα των hoaxes, τον εμπνευστή και δημιουργό του blog ellinika hoaxes. Τέως ναρκαλιευτής, ο Θοδωρής Δανιηλίδης αλιεύει διαδικτυακά ψέματα και τα εξουδετερώνει βήμα βήμα, παρουσιάζοντας μια σειρά από ατράνταχτες αποδείξεις, που κάνουν ακόμη και το πιο εύπιστο θύμα hoaxes να προσέχει λίγο περισσότερο.

Πριν από 3 περίπου χρόνια, μπήκε σε εφαρμογή η ιδέα της αλίευσης ψευδών ειδήσεων και η προσπάθεια διάψευσής τους μέσω της ιστοσελίδας σας ellinika hoaxes. Για ποιο λόγο μπήκατε σε αυτή τη διαδικασία;

Πάντα ερευνούσα τις αναρτήσεις που με ενδιέφεραν και πολλές φορές έβλεπα πως αυτό που διάβασα ήταν ψέμα ή περιείχε πολλές ανακρίβειες. Γι’ αυτό, όταν έβλεπα κάποιο φίλο μου να το αναπαράγει, τον ενημέρωνα σχετικά, αλλά την επόμενη μέρα θα έπρεπε να αντιγράψω το ίδιο σχόλιο σε κάποιον άλλο φίλο ή γνωστό. Κάπως έτσι αποφάσισα να δημιουργήσω μια σελίδα στο Facebook για να ενημερώνονται όλοι όσοι ενδιαφέρονται. Αυτό όμως δεν ήταν αρκετά βολικό και έτσι δημιούργησα το blog ellinikahoaxes.gr
Στο εξωτερικό υπάρχουν πολλές και πολύ καλά οργανωμένες σελίδες που ασχολούνται με την απομυθοποίηση, αλλά στην Ελλάδα δεν υπήρχε κάποια σελίδα που να ασχολείται αποκλειστικά με αυτό. Υπήρχαν κάποια blogs που στη θεματολογία τους είχαν και την απομυθοποίηση, επικοινώνησα μαζί τους και όλοι μαζί έχουμε κάνει την ομάδα των αρθρογράφων στα ellinika hoaxes.

Hoaxes, scams, chain mails… Ποιες είναι οι διαφορές τους; Ασχολείστε και με τα τρία;

Ναι ασχολούμαστε και με τα τρία. Στη διάλεκτο του διαδικτύου, hoaxes είναιτα ψέματα που αναπαράγονται από τους χρήστες των σελίδων κοινωνικής δικτύωσης και από διάφορα blogs.
Scams είναι οι απάτες που αποσκοπούν στο να αποσπάσουν χρήματα με κάποιο τρόπο.
Chain mails είναι τα αλυσιδωτά e-mail, δηλαδή e-mails που σε προτρέπουν να τα στείλεις σε γνωστούς και φίλους. Παράδειγμα: «Κυκλοφορεί ένας νέος ιός που καίει τη motherboard, αν λάβεις e-mail με τίτλο (οτιδήποτε), μην το ανοίξεις. Ενημέρωσε τους φίλους σου». Πολλά hoaxes μάλιστα έχουν ξεκινήσει από chain mails.

Ποια είναι η διαδικασία που ακολουθείτε προκειμένου να εξακριβώσετε την αλήθεια μιας είδησης;

Εξαρτάται από τη δημοσίευση. Το πρώτο πράγμα που μπορεί να κάνει κάποιος είναι να δει αν η είδηση υπάρχει σε αξιόπιστες ειδησεογραφικές σελίδες. Να βρει την αρχική πηγή της είδησης, του βίντεο ή της φωτογραφίας για να δει αν έχει παραποιηθεί. Να διαβάσει προσεκτικά μήπως υπάρχουν λογικά σφάλματα. Παράδειγμα, δεν γίνεται μια είδηση που μιλάει για την Ελλάδα να έχει τιμές σε δολάρια Καναδά. Γενικά θα πρέπει να ψάχνεις σύμφωνα με τι λογική. Δεν μπορεί να δημοσιεύει τις αποκλειστικές δηλώσεις του Πούτιν ένα άγνωστο άσημο blog με όνομα min-kimaste.com

Υπάρχει περίπτωση όπου ξεκινήσατε να διαψεύσετε ένα «οφθαλμοφανές» hoax και βρεθήκατε προ εκπλήξεως; Διαπιστώσατε, δηλαδή, ότι επρόκειτο για αληθινή είδηση;

Ναι, αρκετές φορές κάποια απίστευτη είδηση, στον έλεγχό της αποδείχτηκε πραγματική. Οι δημοσιεύσεις στο διαδίκτυο δεν είναι όλες αληθινές, αλλά επίσης δεν είναι και όλες ψευδείς, όσο περίεργες και να είναι μερικές.
Παράδειγμα, η είδηση με το μυστήριο του μουμιοποιημένου καπετάνιου, που βρέθηκε στην καμπίνα ενός μισοκατεστραμμένου ιστιοφόρου (δες στο thetoc), το οποίο τελικά λύθηκε.

Από την εμπειρία σας, ποιοι είναι οι συνήθεις ύποπτοι που διακινούν τέτοιες ειδήσεις; Έχετε εντοπίσει συγκεκριμένες ομάδες και τι είδους συμφέροντα εξυπηρετούν;

Οι κατηγορίες είναι αρκετές και δύσκολα θα τις καλύψουμε σε μία απάντηση.Bloggers ανεβάζουν και αναπαράγουν ειδήσεις κάθε 5 λεπτά, χωρίς τον παραμικρό έλεγχο, μόνο και μόνο για να κερδίσουν σε επισκεψιμότητα.Φανατικοί Χριστιανοί ορθόδοξοι δημοσιεύουν θαύματα και προφητείες, νομίζοντας πως με αυτό τον τρόπο κάνουν καλό και διαδίδουν τη θρησκεία μας. Αντιεμβολιαστές προσπαθούν να μεγαλώσουν το -ας το πούμε- κίνημά τους κατά των εμβολίων. Συνωμοσιολόγοι αναπαράγουν τις δικές τους θεωρίες. Γενικά, στο διαδίκτυο θα βρεις όλες τις περιπτώσεις και ομάδες που καθεμία αναπαράγει ή κατασκευάζει οτιδήποτε, για τους δικούς της λόγους.

Σίγουρα ενοχλείτε πολλούς από όλους αυτούς που αναφέρετε ως «παραγωγούς/διακινητές hoaxes». Έχετε δεχτεί στο διάστημα λειτουργίας της ιστοσελίδας σας απειλές και υβριστικά σχόλια;

Ναι, δεχόμαστε υβριστικά σχόλια και απειλές για μηνύσεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, οι συνωμοσιολόγοι (όπως για παράδειγμα, οι οπαδοί της θεωρίας των αεροψεκασμών) και οι αντιεμβολιαστές. Εμένα προσωπικά με έχουν κατηγορήσει για ό,τι μπορείς να φανταστείς: από πράκτορα, μασόνο μέχρι υπερασπιστή ισλαμιστών, και από συνεργάτη των φαρμακοβιομηχανιών έως ιλουμινάτι. Ανάλογα με το θέμα του άρθρου υπήρχαν και οι ανάλογοι χαρακτηρισμοί. Η λογική τους λειτουργεί κάπως έτσι: αφού καταρρίπτεις την τάδε είδηση, άρα είσαι με το μέρος της αντίθετης πλευράς ή για να το κάνεις αυτό, κάποιο κέρδος θα έχεις.

Αλήθεια, μιας και αναφερθήκατε στο κέρδος, ποια είναι η επισκεψιμότητα στο blog σας; Δεν σας αποφέρει οικονομικό κέρδος όσο αυτή αυξάνεται;

Στο blog δεν υπάρχουν διαφημίσεις ή χορηγοί, οπότε δεν υπάρχουν και έσοδα. Η επισκεψιμότητα αυξάνει συνεχώς και αυτή τη στιγμή σύμφωνα με την alexa, το ellinika hoaxes βρίσκεται μέσα στις 500 πιο δημοφιλείς σελίδες της Ελλάδας. Είναι μεγάλη επιτυχία για ένα ερασιτεχνικό blog, αν υπολογίσουμε πως αυτό το έχουμε καταφέρει με μέσο όρο ένα άρθρο την ημέρα.

Αν εξαιρέσουμε αυτούς που έχουν άμεσο συμφέρον να αντιδρούν αρνητικά, ο υπόλοιπος κόσμος πώς ανταποκρίνεται στην προσπάθεια που κάνετε να ξεσκεπάσετε τις διαδικτυακές απάτες;

Το blog αγαπήθηκε πολύ από τους αναγνώστες και καθημερινά λαμβάνουμε συγχαρητήρια μηνύματα ανθρώπων που έχουν αηδιάσει από τα ψέματα που διαδίδονται. Ακόμη δεν είναι λίγοι αυτοί που μας ρωτούν αν αληθεύει κάτι που διάβασαν στο διαδίκτυο. Υπάρχουν και μερικοί αναγνώστες που μας ενημερώνουν για κάποιο ψέμα που ανακάλυψαν. Με δυο λόγια, οι αναγνώστες έχουν καταλάβει πως πολλά δημοσιεύματα στο διαδίκτυο δεν είναι αληθινά και έχουν μπει στη διαδικασία της επαλήθευσης.

Θα μπορούσαμε, δηλαδή, να πούμε ότι το blog σας έχει κοινωνική προσφορά;

Ο σκοπός του blog είναι να δείξει πως αυτά που διαβάζετε στο διαδίκτυο δεν είναι υποχρεωτικά και αλήθεια. Αν οι χρήστες του διαδικτύου το καταλάβουν αυτό, δεν θα γίνονται τόσο εύκολα θύματα της παραπληροφόρησης. Δεκάδες ψευδείς ειδήσεις, πειραγμένες φωτογραφίες και βίντεο αναπαράγονται καθημερινά στο διαδίκτυο και στις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης.

Πού αποδίδετε την ευπιστία του διαδικτυακού αναγνωστικού κοινού και την προθυμία του να κοινοποιεί/ανακυκλώνει ειδήσεις εμφανώς ψευδείς, με καταστροφολογικό συνήθως περιεχόμενο;

Περισσότερο στην έλλειψη εμπειρίας. Αν ο αναγνώστης-χρήστης δει και συνειδητοποιήσει πόσο ψέμα κυκλοφορεί στο διαδίκτυο, θα είναι περισσότερο υποψιασμένος και πιο επιφυλακτικός. Θα συνηθίσει να κρατά αποστάσεις ασφαλείας από τις «περίεργες» ειδήσεις.

Ωστόσο θύματα των hoaxes έχουν πέσει ακόμη και τα λεγόμενα «αξιόπιστα sites». Εσείς ποια ορίζετε τελικά ως «αξιόπιστα»;

Όλοι την πατάμε κάποια στιγμή από τα hoaxes – ακόμη κι εγώ την έχω πατήσει. Είναι λογικό λοιπόν να έχουν πέσει στην παγίδα αξιόπιστες σελίδες και να έχουν αναδημοσιεύσει κάποιο ψευδές άρθρο. Το πρόβλημα είναι αν η ψευδής ανάρτηση συνεχίσει να υπάρχει αναρτημένη από τη στιγμή που έχει αποδειχτεί πως δεν είναι αληθής. Δεν θα σας απαντήσω ποιες ορίζω εγώ σαν αξιόπιστες σελίδες, αλλά ποιες θεωρώ αναξιόπιστες σελίδες και blogs. Αναξιόπιστες είναι αυτές που δημοσιεύουν τακτικά hoaxes, δεν ελέγχουν τι αναδημοσιεύουν και δεν διαγράφουν τις αποδεδειγμένα ψευδείς αναρτήσεις

Είπατε πως ακόμη κι εσείς έχετε πέσει θύμα διαδικτυακής απάτης…

Δεν είπα ακριβώς αυτό. Αν ρωτάτε αν έχω πιστέψει κάποια ανάρτηση που ήταν ψευδής, η απάντηση είναι «ναι». Όλοι την πατάνε κάποια στιγμή με τα hoaxes, όσο υποψιασμένοι και να είναι. Αλλά αν εννοείτε κάποια απάτη, που μπορεί να σε ξεγελάσει και με κάποιο τρόπο να σου αποσπάσει χρήματα, η απάντηση είναι «όχι».

Τον τελευταίο χρόνο, που έχει οξυνθεί η προσφυγική κρίση, παρατηρoύμε ότι τα περισσότερα hoaxes στοχεύουν ακριβώς σε αυτό το θέμα, στη διασπορά δηλαδή ψευδών ειδήσεων σχετικά με την επικινδυνότητα των προσφύγων.

Τα ψέματα του διαδικτύου ακολουθούν την επικαιρότητα. Αυτή την εποχή στη επικαιρότητα είναι το μεταναστευτικό πρόβλημα και είναι λογικό να εμφανίζονται διάφορες αναρτήσεις που δεν είναι αληθείς, με θέμα τους μετανάστες. Το διαδίκτυο είναι το ιδανικό μέσο διάδοσης ψευδών ειδήσεων για κάποιον που θέλει να διαδώσει ένα ψέμα, για τους δικούς του λόγους. Μπορεί να ξεκινήσει από μια ανάρτηση στις σελίδες κοινωνικής δικτύωσης και μέσα σε λίγες ώρες να διαδοθεί σε χιλιάδες χρήστες και blogs που θα το αναπαράγουν.
Για παράδειγμα, καταρρίφθηκαν: η είδηση που ήθελε τους μουσουλμάνους στην Ευκαρπία να μοιράζουν φυλλάδια προσηλυτισμού στα ελληνικά, η είδηση με τους βιασμούς γυναικών από αλλόθρησκους ή αυτή με τον τίτλο Καθίκια έχετε θράσος να ζητάτε και δικαίωμα στα εδάφη μας αλήτες δολοφόνοι αθώων ψυχών καθάρματα ​

Ποιο είδος ειδήσεων-απάτη σάς εξοργίζει περισσότερο;

Περισσότερο με εξοργίζουν τα ψέματα που μπορεί να δημιουργήσουν πρόβλημα στους αναγνώστες που θα τα πιστέψουν. Σε αυτή την κατηγορία είναι οι ψεύτικες θεραπείες που διαβάζουμε σχεδόν καθημερινά και κάποιος ασθενής που θα τις πιστέψει, υπάρχει πιθανότητα να κάνει κακό στην υγεία του. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν τα κουκούτσια βερίκοκου και η υποτιθέμενη αντικαρκινική δράση τους. Το Υπουργείο Υγείας αναγκάστηκε να εκδώσει ανακοίνωση σχετικά με τα κρούσματα δηλητηριάσεων από τα κουκούτσια βερίκοκου (δείτε εδώ).

Τέλος, όταν ρώτησα τον κ. Δανιηλίδη αν μπορεί να ξεχωρίσει, μεταξύ των διαψεύσεών του, κάποιες από τις μεγαλύτερες «επιτυχίες» του, εκείνος με παρέπεμψε στα 10 καλύτερα hoaxes του 2015, σύμφωνα με την ψηφοφορία των αναγνωστών του blog.

Όσο για τα σημάδια που θα πρέπει να μας κινούν υποψίες σε ό,τι αφορά την αξιοπιστία της είδησης, υπάρχει ένα κατατοπιστικότατο άρθρο στο ellinika hoaxes, που μπορείτε να διαβάσετε εδώ.

Εμείς συγκεντρώσαμε τα 10 πιο χαρακτηριστικά από αυτά:

1. Αναπαραγωγή. Αν το κείμενο σας προτρέπει να το αναπαράγετε, αυτό θα πρέπει να σας υποψιάσει. Τα hoaxes υπάρχουν και αναπαράγονται στο ίντερνετ με αυτό τον τρόπο. Αν κανείς δεν αναπαράγει, το hoax έχει πεθάνει.
2. Συντάκτης. Όσο πιο μεγάλης σημασίας ισχυρισμοί υπάρχουν σε ένα κείμενο, τόσο και περισσότερο σημαντικό είναι να υπάρχει συντάκτης και να μην είναι φανταστικό πρόσωπό.
3. Ημερομηνία. Αν, αντί για ημερομηνία, το κείμενο μας δίνει το χρόνο της ιστορίας που περιγράφει με λέξεις, όπως «χθες, προχθές, την προηγούμενη βδομάδα» κτλ., αυτό είναι πολύ ύποπτο.
4. Ονόματα. Αν το κείμενο που διαβάζετε μιλάει για τη μικρή Μαρία, το Γιωργάκη και τη θεία Καλλιόπη στο χωριό αυτό θα πρέπει να σας υποψιάσει. Η θεία Καλλιόπη, ο Γιωργάκης, η μικρή Μαρία δεν είναι υπαρκτά πρόσωπα.
5. Υπερβολικοί τίτλοι ή τίτλοι που δεν έχουν σχέση με το κείμενο της ανάρτησης. Τίτλοι που περιέχουν λέξεις όπως ΣΟΚ, ΣΟΚΑΡΙΣΤΙΚΟ, ΤΡΟΜΕΡΟ, ΦΟΒΕΡΟ, ΑΠΙΣΤΕΥΤΟ, ΔΕΝ ΘΑ ΠΙΣΤΕΥΕΤΕ ΣΤΑ ΜΑΤΙΑ ΣΑΣ, ΣΤΑ ΑΥΤΙΑ ΣΑΣ, ΣΤΗ ΜΥΤΗ ΣΑΣ κ.λπ. ή τίτλοι που συνοδεύονται από 25 θαυμαστικά!!!!!!!!!!!!!!!
5. Ορθογραφία. Τα πολλά ορθογραφικά λάθη είναι μία ακόμη ένδειξη.
6. Μετάφραση.  Όσο πιο σημαντικό μήνυμα προσπαθεί να σας περάσει τόσο πιο πολύ θα πρέπει να σας υποψιάσει το κείμενο που προέρχεται από αυτόματη μετάφραση. Ειδικά αν πρόκειται για ιατρικά θέματα, μια λάθος λέξη αρκεί για να πιστέψετε κάτι που θα βάλει σε κίνδυνο την υγεία σας.
7. Φωτογραφίες. Φωτογραφίες άσχετες με το θέμα ή με άθλια ανάλυση.
8. Έρευνες. Αν το άρθρο αναφέρει κάποια έρευνα χωρίς να την παρουσιάζει ή να υπάρχει σχετικό link, αυτό θα πρέπει να σας προβληματίσει.
9. Λογικά σφάλματα. Δεν μπορεί να μας λέει αλήθεια ένα κείμενο που μιλάει για μια ευρωπαϊκή χώρα και περιέχει τιμές σε δολάρια Καναδά.
10. Πικάντικα και πονηρά. Αν το κείμενο περιγράφει μια σεξουαλικού περιεχομένου, πικάντικη ιστορία, που φυσικά δεν θα περιέχει στοιχεία, για ευνόητους λόγους, μην την πιστέψετε. Στο 99% αυτές οι ιστορίες γράφονται για να αυξήσουν την επισκεψημότητα της σελίδας γιατί κινούν την περιέργεια των αναγνωστών.
αναρτήσεις της σελίδας.

πηγή